Epics are cultural treasures that reflect the feelings, thoughts and philosophies of a nation. The purpose of the thesis work is to examine the major epics of the Uzbeks which continue to exist in the Turkish world and to determine the characters that play a big a big part of the epics. By this means, the feelings and opinions of the Uzbek people will be analyzed in a better way. Erali and Şirali Epic, Melike Ayyar Epic, Ayçınar Epic, Huşkeldi ve Belagerdan, Rüstem Han Epic, Dalli ve Göroğlı Epic were studied in our thesis. Considering that these epics constitute an important part of the Uzbek epics, the data obtained from the studies contribute significantly to the Turkish world. After identifying the characteristics of the main heroes and featured heroes, the examination of the hero is made and his family, birth, struggles and characteristics are determined. This determination is applied to all epics. Thus, it is ensured that the heroes of the Uzbek Epics are examined with a general perspective. Storyline in epics are formed around the characters. Characters with positive and negative characteristics reveal the viewpoint of the societies to the life, and their personality. Therefore, bilge, alp, alperen, kadın, at, düşman are examined in characteristic topic at Uzbek epics. Positive and negative characters help to reveal the characteristics of Uzbek Turks and also the Turkish nation . The examination of the Central Heroic Characters according to the Heroic Pattern also provides a broader perspective on the Turkish World Epics and the Uzbek Epics in particular. As a result of review and evaluation, It was determined that Uzbek Epics are Major part of Turkish Culture and has great similarities with Turkish Epics about the tradition, lifestyle, content etc. Besides the similarities, the Uzbek Destan culture has its own specificity. Key Words: Uzbek Epics, Epic, Hero, Center Hero Type, Type.
Destanlar bir milletin duygularını, düşüncelerini, hayat felsefelerini yansıtan
kültür hazineleridir. Tez çalışmasının amacı Türk dünyasında varlığını sürdüren
Özbeklerin belli başlı destanları incelemek ve destanda yer alan tipleri tespit etmektir.
Bu sayede Özbek halkının duygu ve düşünceleri, inanış ve hassasiyetleri daha iyi bir
şekilde tahlil edilecektir. Tez çalışmamızda Erali ve Şirali Destanı, Melike Ayyar
Destanı, Ayçınar Destanı, Huşkeldi ve Belagerdan, Rüstem Han Destanı, Dalli ve
Göroğlı Destanı incelenmiştir. Bu destanların Özbek Destanları’nın önemli bir
bölümünü teşkil ettiği düşünüldüğünde, çalışmalardan elde edilecek veriler Türk
dünyasına önemli katkılar sağlar.
Çalışmada asıl kahraman ve yardımcı kahramanların özellikleri tespit edildikten
sonra, kahraman incelemesi yapılıp onun ailesi, doğumu, mücadeleleri ve özellikleri
tespit edilir. Bu tespit tüm destanlara uygulanır. Böylece Özbek Destanları
kahramanlarına genel bir bakış açısıyla yaklaşılması sağlanır. Destanlardaki olay
örgüleri tipler etrafında meydana getirilmektedir. Olumlu ve olumsuz özellikler taşıyan
tipler o destanı, meydana getiren toplumların dünyaya bakışlarını ve karakterini de
ortaya koymaktadır. Bu sebeple Özbek destanlarında tip konusu içerisinde; bilge, alp,
alperen, kadın, at, düşman tipleri incelenmeye alınır. Tespit edilen olumlu ve olumsuz
tipler, özelde Özbek Türklerinin, genelde ise Türk milletinin karakteristik özelliklerini
ortaya koymaya yardım eder. Merkezî Kahraman Tipinin Kahraman Kalıbına Göre
İncelenmesi de genelde Türk Dünyası Destanları, özelde ise Özbek Destanları hakkında
daha kapsamlı bir bakış açısına sahip olmayı sağlar.
Yapılan inceleme ve değerlendirmeler neticesinde Özbek Destanları’nın Türk
Dünyası kültürünün bir parçası olup; gelenek, görenek, yaşam tarzı, şekil ve muhteva
anlamında Türkiye Türkleri’nin Destanları’yla büyük benzerlikler taşıdığı tespit
edilmiştir. Bezerliklerin yanında Özbek Destan kültürü, kendi içinde özgünlük
taşımaktadır.
