Kırgız Türklerinin destanlarında mitolojik unsurlar

Abstract

The fact that the origins of the epic date back to long past has made it possible for many mythological elements to take place in these narratives. The lives of the nations in the early periods and the envisions they put forward for conceiving life have been reflected in mythological beliefs, and these reflections have enriched the content of the epic. The epics passed down from generations to generations have played an active role in the arrival of these mythological elements to today. The subject of this work is the identification and evaluation of the mythological elements living in the small epics belonging to the Kyrgyz Turks. At the introduction section of the study, information were given about description and characteristics of the term 'epic', definition and characteristics of mythology, and geographical location and history of the research area. In the first part of the thesis, oral cultural tradition of Kyrgyz Turks and the place of epic narrative in this tradition were discussed and detailed information about epic tradition was given. In the second part of the study, the episodes and motifs of the twenty-six Kyrgyz epic were highlighted and extensive abstracts were prepared. Summaries of similar texts of epics were also presented. In addition, information on narrators of epics, and their historical and geographical layers were also given. In the third part of the study, the small epics of the Kyrgyz Turks were evaluated in terms of mythological elements. Similar texts of the epics were also taken into consideration and a comparative study was conducted. Thus, common and different motifs in similar texts of the same epic were revealed. These mythological elements determined within the plot of the epics have been analyzed by revealing the meaning values in Turkish mythology and the cultural life of the Kyrgyz Turks. In addition, these two brother clans' common points in the culture world have been found by comparing the meaning values belonging to Anatolian Turkic. Key Words: Kyrgyz Turks, epic, mythology

Destan türünün kökeninin çok eskiye dayanması bu anlatıların içerisinde çokça mitolojik unsurun yer almasını sağlamıştır. Milletlerin ilk dönemlerdeki yaşayışları ve hayatı kavramaya yönelik ortaya koydukları tasavvurlar mitolojik inançlarda yansımasını bulmuş, bu yansımalar destanın muhtevasını zenginleştirmiştir. Kuşaktan kuşağa aktarılan destanlar bu mitolojik unsurların günümüze kadar taşınmasında etkin rol oynamaktadır. Bu çalışmanın konusunu Kırgız Türklerine ait destanların içerisinde yaşayan mitolojik unsurların tespit edilip değerlendirilmesi oluşturmaktadır. Çalışmanın giriş kısmında; destan teriminin tanımı ve özellikleri, mitolojinin tanımı ve özellikleri, araştırma alanının coğrafî konumu ve tarihi hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca Kırgız Türklerinin destanları üzerine Türkiye’de yapılan çalışmaların izahlı bibliyografyası yer almaktadır. Tezin birinci bölümünde; Kırgız Türklerinin sözlü kültür geleneği ve bu gelenek içerisinde destan anlatıcılığının yeri ele alınmış, destancılık geleneği hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde yirmi altı Kırgız destanının epizot ve motif yapıları öne çıkarılarak geniş özetleri hazırlanmıştır. Destanların benzer metinlerinin de özetleri sunulmuştur. Ayrıca destanların anlatıcıları, tarihî ve coğrafî tabakaları hakkında da bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde Kırgız destanlarının motif indeksi yer almaktadır. Çalışmanın dördüncü bölümünde Kırgız Türklerinin küçük destanları mitolojik unsurlar bakımından değerlendirilmiştir. Destanların benzer metinleri de göz önünde bulundurulmuş ve karşılaştırmalı inceleme yoluna gidilmiştir. Destanların olay örgüsü içerisinde tespit edilen bu mitolojik unsurlar, Türk mitolojisindeki ve Kırgız Türklerinin kültürel yaşantısındaki anlam değerleri ortaya konularak tahlil edilmiştir. Ayrıca Anadolu Türklüğüne ait anlam değerleriyle de karşılaştırılarak bu iki kardeş boyun kültür dünyasındaki ortaklıkları tespit edilmiştir.