Özet:
Bölgenin Neolitik dönemi hakkındaki ilk veriler Menemen Ovası’nın kuzeyindeki Arap Tepe’den elde edilmiştir. Bir su kaynağı yakınındaki tepenin yüzeyi, burada elde özenle yapılmış kırmızı tonlarda astarlı-perdahlı keramik kullanan bir topluluğun yaşamış olduğunu ortaya koymaktadır. Pervaz ağızlı büyük çömleklere ve öğütme taşlarına sık rastlanması, bu insanların önlerindeki ovanın tarımsal imkânlarını değerlendirdiklerini göstermektedir. Ege Gübre kazıları, Nemrut Limanı’nda çağdaş bir köyü gün yüzüne çıkarmış ve dönemin yaşamı hakkında daha çok bilgi edinmemizi sağlamıştır. Arap Tepe ve Ege Gübre III yerleşimlerinin, İzmir bölgesindeki Ulucak IV ve Yeşilova III-1 tabakalarıyla paralel bir kültürü yansıttığı ve Geç Neolitik Çağ kültürü içinde yer aldığı anlaşılmaktadır. Radyo karbon ölçüm sonuçlarına göre Geç Neolitik topluluklar, kabaca MÖ 6.binyılın ilk çeyreği sonlarında tarih sahnesinden çekilmiş görünmektedir. Çok uzun olmayan bir süre sonrasında Ege Gübre’ye öncekinden tamamen farklı bir keramik kültürüne sahip insanlar yerleşmiştir. Yeni gelenlerin pek estetik olmayan, daha çok kahve ve gri yüzeyli keramiğinde, içe kalınlaştırılmış ağız kenarlı, oluk bezemeli çanaklar, boynuz tutamaklı kaplar gibi karakteristik unsurlar dikkat çekmektedir. Karşılaştırmalar, bu kültürün Ilıpınar VB, Aşağıpınar 5-3 ve Karanova III ile paralellikler taşıdığını göstermektedir. Bu yerleşimlerden alınan radyo karbon ölçüm sonuçları kabaca MÖ 6.binyılın ortalarına işaret etmektedir. Benzer kültür izleri, kuzeyde Altınova Kaymaktepe ile güneyde Ulucak III tabakasında karşımıza çıkmaktadır. Aliağa ve çevresinde, MÖ 5.binyıla tarihlenen bir yerleşime henüz rastlanmamıştır. Buna karşılık Hacı Yusuf Değirmeni, mat beyaz boyalı içe kalınlaştırılmış ağız kenarlı geniş çanaklarıyla bizi MÖ 4.binyıl başlarına götürmektedir. Bu binyılın sonlarına doğru Kumtepe IB kültürünün yaygınlık kazandığı bilinmektedir. Helvacıköy yakınındaki Melengiç Sekisi, iyi perdahlı koyu yüzeyli içe yuvarlaklaştırılmış ağız kenarlı çanaklarıyla bu dönemi yansıtan bir yerleşimdir.