Özet:
Tesbih, Allah’ı takdîs ve tenzîh etmek, O’nun her türlü kusur ve
noksan sıfatlardan yoksun olduğunu dile getirmek, bu maksatla
“Allah’ım seni takdîs ve tenzîh ediyorum” anlamına gelen “Sübhanallah”
kelimesini söylemektir.
Divan şairleri, şiirlerini kurgularken mutlaka sosyal hayatta
karşılığı olan bir realiteye veya kültüre yaslanırlar. Tesbih ve bununla
ilgili kültürden istifade ederek beytini kurgulayan şairler de aynı
çerçevede hareket etmişlerdir. Tesbih, estetik bir unsur olarak şiirlere
konu olurken; temsil ettiği kültürü, şahısları, işlevi ve hammaddesi gibi
onunla ilgili terimlerin birçoğunu da beraberinde taşımıştır. Tesbihi
meydana getiren cevher, renk ve şekil yönünden çeşitli benzetmeler
oluşturur. Derlenen beyitler, kesin çizgilerle birbirinden ayırmak
mümkün olmamakla birlikte, Dini Bir Sembol Olarak Tesbîh ana başlığı
altında “Rind ve Zâhid Arasındaki Çatışma Unsuru Olarak Tesbih,
Tesbihi Şaraba Değişme; Sevgili ve Âşıkla İlgili Unsurların Sembolü
Olarak Tesbih ana başlığı altında da Tuzak ve Tuzağın Yemi Olarak
Tesbih, Sevgilinin İnci Dişleri ve Tesbih, Aşığın Gözyaşları ve Tesbih,
Saç, Zünnâr ve Tesbih” olmak üzere altı alt başlıkta değerlendirilmiştir.
