Manas Destanı’nın Sagımbay Orozbakov varyantında aidiyet duygusu ve Türk kimliği

Abstract

Kahramanlık Destanları dost-düşman zıtlığı temelinde oluşturulan vakalar üzerine kuruludur. Bu nedenle bu tip destanlar millî duyguların, birliğin ve tefekkürün en yoğun yaşatıldığı eserler olarak görülebilir. Tarihî gerçeklik temeline dayanan ancak tarihin sis bulutu şeklinde yer aldığı bu metinler, ait olduğu topluluğun kültürel dokusunu, sosyo-psikolojik yapısını en ince ayrıntısına kadar tasvir etmesiyle de önem arz etmektedir. Kahramanlık destanlarının sosyo-psikolojik yönlerinden biri de “etnik aidiyet” meselesinde halkın bakış açısını göstermesi ve halkın kendini bu temelde nerede gördüğünün izahını yapmasıdır. Kırgız kahramanlık destanlarından en ünlüsü olan Manas Destanı’nın Sagımbay Orozbakov varyantı, Sovyet politikaların tam yerleşmediği bir dönemde (1922-1926) derlenmesi açısından genelde Türkistan Türklerinin, özelde de Kırgızların İslâm ve Türklük kavramına yaklaşımlarını ve “aidiyet duygularını” görmek açısından önemli ipuçları vermektedir. Özbek bir molladan dersler alan Sagımbay Orozbakov, Ebulgazi Bahadır Han Şecerecilik Mektebine mensup olarak yetişmiş, Çağatay Türk Edebiyatı metinlerini tanımış, İslâm kaynaklı eserleri takip etmiştir. Bu açıdan Manas Destanı’nın Sagımbay varyantı, Kırgızların o dönemde İslam ve Türklük meselesine yaklaşımlarını ve Türkistan coğrafyasındaki genel manzarayı göstermek açısından kayda değer materyaller sunmaktadır. Bu materyaller, o günden bugüne Sovyetlerin “milletsizleştirme” ve “dinsizleştirme” politikalarında ne kadar başarılı olduklarını görmek açısından da bir “ölçme aracı” olarak kullanılabilir. Bu çalışma, Manas Destanı’nın Sagımbay Orozbakov varyantı üzerinden destanın yazıya aktarıldığı dönemde Kırgızistan ve Türkistan’daki dini ve milli düşünce ve duyguların görülmesi ve Sovyet ideolojisinin bu referansları nasıl yok ettiğinin manzarasını sunacaktır.

Heroic epos are built on the cases which is based on the contrast of friends and enemies. Therefore this type of epics can be seen as the works that kept alive the most intense contemplation of the confederation and national feelings. Based on historical authencity, but these texts which was in the mist of history is important to describe cultural fabric of society, socio- psychological framework with the most minute detail. One of the aspects of socio psychological heroic epics is to represent the point of view of its people and description of where people feel themselves on the ethnicity issue. Sagımbay Orozbekov variant of most famous Kyrgyz epic Manas gives important hints to check the feelings of belonging in general, concepts of Islam and Turkisness of Kyrgyz’s point of view in particular on the period when the Soviet policies haven’t been built fully. Sagımbay Orozbekov who took courses from Ozbek molla educated at Ebulgazı Bahadırhan clerical school, recognized chagatai Turks texts and followed the works of Islamıc origin. From this aspect the variant of Sagımbay Orozbekov’s Manas Epic offers significant materials to show the general views in Turkistan geograpy and approaches to the issue of Islam and Turkisness of Kyrgyz. These materials can be used as a measurement tool see how Soviets have been successfully at their religionasation and disnationalism policies. This study represents how the Soviet ideology eridicated views of these references and to see the religious and national feelings and thoughts.