Refahın çok boyutlu analizinde sosyal ilerleme ve insani gelişme endeksleri: Türkiye’nin refah karnesi

Abstract

Toplumsal refahın ölçülmesinde GSYİH ‘nın kullanılmasına yönelik tartışmaların başlangıcı daha eskilere dayanmakla birlikte 2008 küresel ekonomik krizinin ardından toplumların başarısının büyümenin ötesinde göstergelerle belirlenilmesi yönünde çalışmalar artış göstermiştir. GSYİH’ ya yönelik eleştiriler doğrultusunda sosyal ve çevresel göstergelerin sayısı ve ağırlığı arttırılarak refahın ölçülmesinde alternatif metrikler geliştirilmektedir. Aralarındaki yüksek korelâsyona rağmen ülkelerin ekonomik başarı ve sosyal gelişme düzeylerinin farklılaşması tartışmaları üzerine Social ProgressImperative tarafından geliştirilen Sosyal İlerleme Endeksinin (SPI) temel boyutlarını temel insani ihtiyaçlar, ülkedeki refah esasları ve bireylere sağlanan fırsatlar oluşturmaktadır. Ekonomik büyümenin herkese refah artışı getirmemesi tespiti ile gelir artışını bir amaç değil bir araç olarak değerlendiren Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı ( UNDP) , 1990 yılından bu yana insani gelişme raporları yayınlamakta ve toplumsal ilerlemenin tespitine yönelik farklı endeksler geliştirmektedir. UNDP tarafından hesaplanan ve toplumsal başarıyı gelirin yanı sıra eğitim ve sağlığa yönelik göstergeleri dikkate alarak ölçmeyi hedefleyen İnsani Gelişme Endeksi (HDI) refahın ölçülmesi ve karşılaştırılmasında kullanılan önemli bir metriktir. HDI ile benzeşmekle beraber SPI, girdileri değil sosyal çıktıları temsil eden göstergeler kullanarak ekonomik gelişmenin ötesinde sosyal refahın ölçülmesinde HDI‘ye nazaran daha kullanışlı bir gösterge olarak karşımıza çıkmaktadır. Bununla birlikte UNDP ekonomik ve sosyal gelişmenin farklı yönlerini ölçmeye yönelik pek çok alt endeks hesaplamakta, İnsani Gelişme Endeksini geliştirmeye yönelik çalışmalarına da devam etmektedir. Bu çalışmanın konusunu alternatifrefah ölçüm yöntemlerinden Sosyal İlerleme Endeksi ve İnsani Gelişme Endeksi oluşturmaktadır. Çalışmada refahın ölçülmesinde kullanılan bu yöntemlerin tanıtılması ve bu endeksler itibari ile Türkiye’de toplumsal gelişme ve refahın farklı boyutlarının resmedilmeye çalışılması amaçlanmaktadır