Bu çalışmamızda mütekellim ve aynı zamanda bir müfessir olan Ebû
Mansûr el-Mâtürîdî’nin (ö. 333/944), Te’vîlâtü’l-Kur’ân adlı tefsirinde kıraat farklılıklarından ne ölçüde yararlandığı, kıraat farklılıklarından
bahsederken nasıl bir yöntem uyguladığı ve bunun Te’vîlâtü’l-Kur’ân’daki
yorumları nasıl etkilediği incelenecektir. Te’vîlâtü’l-Kur’ân, tefsirde tedvîn
faaliyetlerinin başladığı bir dönemde vücuda getirilmiştir. Önemli bir tefsir olması yönüyle de şimdiye kadar birçok yönlerden incelemeye tabi
tutulmuştur. Te’vîlâtü’l-Kur’ân, dirayet yöntemiyle yazılan tefsirler içerisinde yer alıyor olmasına rağmen rivayetlerden yararlanmayı da ihmal
etmemektedir. Bu nedenle İmam Mâtürîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân’da kıraatlerle
ilgili değerlendirmelerinde detaya girmese de onlardan yararlanmış, kıraatle ilgili rivayet, âhad haber şeklinde gelse bile ondan yararlanılması
gerektiğini belirtmiştir. Mâtürîdî bazen fıkhî meselelerin izahında, bazen
de açıklamasını yaptığı kelimelerde kabul ettiği manayı delillendirirken
kıraatlere başvurmuştur. Kıraatlerden yararlanırken yazım ve kıraat farklılıkları hususunda sahabe mushaflarına sıkça atıfta bulunmuştur. İsim
belirtmeden yaptığı nakiller de söz konusudur. Ayrıca, tefsirin yazıldığı
zamanda kıraatler henüz tam anlamıyla sahih ve şâz gibi bir tasnife tabi
tutulmuş olmadığı için bütün kıraatlerden nakillerde bulunduğunu da
söyleyebiliriz. Yine ayet hakkında nakledilen kıraat ve yazım farklılıklarının tamamını dikkate aldığı da olmuştur. Ancak kıraatlerin gerektirdiği
manayı her zaman doğru bulmamış, bazen sahabeden gelen genel bir kıraatin yanı sıra farklı bir sahabî kıraatine de yer vermiş, fakat onu delil
olarak kabul etmeyip sadece nakletmekle yetinmiştir. Bütün bu hususları,
öncelikle Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ın özellikle kıraatlerle ilgili açıklamalarından, daha sonra da konu ile ilgili yapılan çalışmalardan nakillerle birlikte makalemizde ele almaya çalışacağız.
In this paper, I examine to what extent does Abu Mansur alMâturîdî (d. 333/944), as a mutakallim and at the same time as a mufassir,
benefit from the differences in various qira’at styles (Qur’anic recitations) and what kind of method does he follow in accounting the differences in various qira’at styles in his work Ta’wîlât al-Qur’ân. Ta’wîlât
al-Qur’ân was written at a time when the activities regarding the codification of hadith (tadwin) were in the earlier stages. It has been subject
of various examinations in many ways as it is considered to be one of
the distinguished commentaries on the Qur’an. Although Ta’wîlât alQur’ân is considered to be among Tafsir bi al-dirayah (interpretation of
the Qur’an through the ijtihad or reason), it does not neglect to employ
the narrations. Thus, Imam al-Mâtürîdî benefits from various qira’at
styles, even though he does not go into more details about them. He
asserts that even though a narration about qira’at is considered to be a
khabar al-ahad, it still can be of benefit. Al-Māturîdî occasionally refers
to the qira’at in explaining some juridical issues. On some other occasions, he refers to them that in bringing evidences for the meaning of a
word. He often addresses to mushafs (codex or collection of the sheets
of the Qur’an) belonging to some Companions of the Prophet in benefiting from various qira’at styles concerning the differences in orthography and recitation of the Qur’an. In his commentary, there are also
some narrations in which the names of narrators are not mentioned.
Moreover, we can also say that since at the time that commentary was
being written the qira’at styles were not being classified such as sahih or
shaz in the strict sense, he narrated from all qira’at styles. It also happens that he takes into account all of the different qira’at styles and
orthographic differences about a verse. However, he does not always
consider the meaning that the qira’at styles necessitate as a true meaning. Additionally, he sometimes gives place to a certain recitation which
comes from one of the Companions of the prophet Muhammad right
along with different style of recitations coming from a different Companion, however not accepting it as an evidence but confining himself
to narrating it. I present all these issues, firstly, based on the explanations about the qira’at styles taking place in Ta’wîlât al-Qur’ân itself, and
secondly the studies done on the subject matter.
