Saha Türkleri çok zengin bir destan geleneğine sahiptir ve bu geleneği günümüzde de yaşatmaya
çalışmaktadırlar. Günlük yaşamda dahi destanlar ve destanlarla ilgili unsurları görmek
mümkündür. Oloñxo olarak adlandırılan destanların sayısı tam olarak tespit edilmemekle
birlikte oldukça fazla olduğu söylenebilir. Bu destanlardan biri de başkahramanı kadın olan Kııs
Debeliye destanıdır. Kııs Debeliye destanı, Saha Türklerinin destan geleneğinin hem ahlaki hem
estetik değerlerini içinde barındıran bir destandır. Kadın başkahraman Kııs Debeliye, Sahalar
için önemli bir figürdür.
Kııs Debeliye, esasında Yukarı Dünya’da yaşıyor olmasına rağmen, destanda Orta Dünya’ya
sürgün edilir ve orada yaşamını sürdürür. Orta Dünya halkının başı sıkıştığında yardımına
başvurduğu önemli bir kahramandır. Destandaki diğer bir önemli kahraman ise Çugdaan
Buxatıır’dır. Ülkesi, kötü başkahraman olan Sаrахаnа Küükеnńik’in evlatları tarafından işgal
edilip yağmalanınca önce kendi başına ona karşı savaşır, başarılı olamayınca Kııs Debeliye’nin
yardımına başvurur.
İncelenen metinde yer alan altmış bir kahramandan on beşi insanoğlu olup geriye kalan kırk altısı
ise mitolojik özellik gösteren kahramanlardır. Yirmi beş yer adından da biri gerçek dünyayla
ilişkili olup kalan yirmi dördü mitolojik yer özelliği taşımaktadır.
Sakha Turks have a very rich tradition of epic and they have been trying to keep this tradition
alive today. It is even possible to see epics and elements related to epics in everyday life. Although
the number of epics called oloñxo is not exactly determined, it can be said to be quite a lot. One of
these epics is the epic of Kııs Debeliye of which protagonist is female. Kııs Debeliye is an epic that
embodies both moral and aesthetic values of the epic tradition of Sakha Turks. The heroine, Kııs
Debeliye, is an important figure for Sakhas.
Although Kııs Debeliye lives in the Upper World, she is exiled to the Middle Earth in the epic and
continues to live there. She is an important heroine whom the people of Middle-earth ask for help
when they are in trouble. Another important hero in the epic is Çugdaan Buxatıır. When his
country is occupied and plundered by the sons of the antagonist, Sarashan Kuukenikik, he fights
against him alone but when he fails, he asks for the help of Kııs Debeliye.
Fifteen of the sixty personas in the studied text are human beings, and the remaining forty-six are
heroes with mythological features. Only one out of twenty-five place names mentioned in the text
is related to the real world, and the remaining twenty-four are mythological places.
