Dîvânu Lugâti’t Türk’te giyim-kuşam kültürü ile ilgili kelimeler

Abstract

Bireyin bedenini örten, onu dondurucu soğuktan, yakıcı güneşten, çeşitli saldırılardan vb. dış etmenlerden koruyan giyinme, insana has bir özelliktir. Örf ve âdetler, inançlar, coğrafya, yaşam biçimi, estetik anlayış gibi hususlar, folklorik bir öge olan giyim kuşamın şekillenmesinde etkili olan faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu faktörler, milletlerin kendi milli giyimlerini yaratmalarında da mühim bir rol oynamıştır. Tarihî süreç içerisinde milletleri birbirinden ayıran özelliklerden biri olarak giyim kuşam, milli kültür içerisinde yer alan önemli bir maddi kültür ögesi olmuştur. Giyim kuşam, insanoğlu için aynı zamanda bir göstergedir. Bu gösterge, insanın sosyal durumunu, statüsünü, dünya görüşünü, değerlerini ifade edebilir; onun cinsiyeti, yaşı, inancı, mensubu olduğu topluluk, medeni hâli ve hatta o andaki ruh hâli hakkında karşısındakilere bir fikir verebilir. Türklerde giyim kuşam eşyalarının ana malzemesini deve, koyun, kuzu, sığır, tilki, samur ve ayı gibi hayvanların derisi ve kürkü ile koyun, keçi ve deve yünü oluşturmaktaydı. Medeniyetin gelişmesi ve uygarlığın ilerlemesi ile birlikte bunlar yerini kumaşlara ve bezlere bırakmıştır. Özellikle yerleşik hayata geçiş ile birlikte dokumacılığın yaygınlaşması, pamuk, ipek, keten ve yünlü dokuma giyim kuşam eşyalarını ön plana çıkarmıştır. Dîvânu Lugâti’t Türk’te giyim-kuşamla ilgili 216 tespit edilmiş ve tespit edilen bu kelimeler dört alt başlıkta sınıflandırılmıştır. Tespit edilen bu kelimelerden yola çıkarak milli kültürün önemli bir ögesi olan o dönem Türk giyim kuşam gelenekleri hakkında genel bir bilgi edinilebilmektedir. Dîvânu Lugâti’t Türk’te geçen kelimelerden, Türklerin süse ve süslenmeye de büyük önem verdiklerini görmekteyiz. Bu kelimeler göstermektedir ki Türkler için giyinmek sadece bedeni örtmek ve çeşitli dış etmenlerden korunmak anlamına gelmeyip; kendilerini güzel, zarif ve şık göstermenin bir aracı olarak da karşımıza çıkmaktadır. Eserde geçen giyim kuşam ile ilgili kelimelerin bazılarının beyit ve dörtlüklerle kalıplaşmış sözler olan atasözleri içerisinde geçtiği de görülmektedir. Bu durum, bu kelimelerin o dönemdeki kullanımı, kullanım yaygınlığı ve Türklerin yaşamındaki yerini ve ehemmiyetini göstermesi açısından da önemlidir.

Clothing is a speciality belongs to human. It protects him from cold, hot, attacks and other factors. Moreover, it covers his body. Traditions, beliefs, geography, lifestyle, sense of aesthetics are factors to shape of clothing. These factors have important place in creating their own clothing style. At the same time clothing separates nations from each other and it symbolizes material culture in national culture. Clothing is an indicator for human being. This indicator can explain a human social situation, world- view and values, it can give information about his sex, age, belief, society, marital status and mood. In Turks, there are some basic clothing materials. Some of them are camel, sheep, cattle, lamb, fox, sable and bear. These animal skins and furs had been used for producing clothes. These materials replaced with fabrics and cloth along with rising civilization. Especially, along with settled life textile industry has improved and cotton, silk, linen and wool came into prominence at that term. About 216 words about clothing were determined in Dîvânu Lugâti’t Türk and these words were classifed under four titles. These words can give general information about Turkish clothing and traditions at that term. We can understand from Dîvânu Lugâti’t Türk how adornment is important for them. These words show that clothing is not only to cover a body and protect from other factors but also it is a tool to be seen as smart and good. In this study, it is seen that these clothing words are used inside proverbs. This situation is important because it shows us that the use of words, prevalence and place in Turkish Life at that term.