XVI. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nde vergi muâfiyeti: Derbendçilik

Abstract

Bu makalede Osmanlı Devleti’nin XVI. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu ve Rumeli beylerbeyliklerinde uyguladığı vergi muâfiyetinin sebepleri, muâfiyet verdiği vergiler, devlet ve halkın muâfiyete bakışı derbendçilik örneği ile Mühimme Defterlerinden tespit edilen hükümler doğrultusunda incelenmeye çalışılmıştır. Bu cümleden olarak bu makalenin konusunu derbendçilerin tabi oldukları vergi nizamı ve muâf oldukları vergiler ve derbendçilerin muâfiyeti hususunda yapılan suistimaller oluşturmaktadır. Ayrıca konu bütünlüğünün sağlanması için derbendlerin kurulma sebepleri, derbendçilerin görevleri ve derbendçiliğin kaldırılması hakkında da bilgi verilmiştir. Osmanlı Devleti derbendçilere yaptıkları stratejik hizmet karşılığında vergi muâfiyeti tanımıştır. Derbendler yolcuların, yol ve yerleşim yerlerinin güvenliğini sağlamak ve iskân amacıyla kurulmuştur. Devletin XVI. yüzyılın ikinci yarısında yaşadığı ekonomik ve sosyal sıkıntılar halkın vergi vermemek için derbendçi olduklarını iddia etmelerine, devlet görevlilerinin derbendçilere kanuna aykırı müdahale etmelerine yol açmıştır.

In this article, it has been aimed to examine, based on the derbend model and in accordance with the decrees contained in Mühimme register books, the reasons behind the tax exemption applied by the Ottoman State for Anatolian and Rumelian Provinces in the second half of the XVIth century, as well as the types of exempted taxes and the perception of state and society towards tax exemption. Therefore, the subject of this article covers the tax regime and tax exemptions which derbendci was subjected to, the abuse of the derbend system. Also inform to the reasons behind the establishment of derbend, the duties of the derbendci, and revocation of the derbend to ensure the integrity issues. The Ottoman State had granted tax exemption for the ‘derbendci’ who carried out a strategic mission, in return of its service. The Derbend has been established in order to maintain the security of roads and settlement areas as well as to facilitate inhabiting. The economic and social depression encountered by the Ottoman State throughout the second half of the XVIth century have led the people to claim themselves being derbendci to avoid tax charge, and provoked unlawful intervention of the state officers toward derbendci.