Türkiye Türkçesi ile Yeni Uygur Türkçesinin söz dizimi karşılaştırması üzerine

Abstract

Türkiye Türkçesi Köktürkçe, Uygurca, Karahanlı Türkçesi döneminden sonra Osmanlıca; Yeni Uygur Türkçesi Köktürkçe, Uygurca, Karahanlı Türkçesi döneminden sonra Harezm, Çağatay Türkçesi dönemlerini yaşamıştır. Bu süreçlerde iki lehçe arasında bazı özellikler korunduğu gibi bazı farklılıklar da meydana gelmiştir. Ses, biçim, söz varlığı ve söz diziminde meydana gelen bu farklılıklar dikkat çekici düzeydedir. Lehçeler ya da diller arasındaki bu farklılıkların tespitinde karşılaştırmalı çalışmalar önemli rol oynamaktadır. Karşılaştırmalar eşzamanlı ya da artzamanlı olarak ses bilgisi, şekil bilgisi, anlam bilgisi ya da söz dizimi açısından yapılabilir. Türkçe ile ilgili karşılaştırmalı çalışmaların tarihi eskilere dayanmaktadır. Bu çalışmaların kökeni Divanü Lügati´t-Türk’e kadar götürülebilir. Son dönemlerdeki karşılaştırmalar ise daha çok söz dizimi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu araştırmada Türkiye Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesinin eşzamanlı karşılaştırılması yapılmıştır. Türkiye Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesinde söz dizimi açısından benzerlikler olduğu gibi farklılıklar da bulunmaktadır. Çalışmada iki lehçedeki söz dizimi yapıları ve söz dizimi anlayışları karşılaştırılmıştır. Türkiye Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesindeki söz dizimi yapıları incelendiğinde söz dizimlerinin tarihsel ve kültürel açıdan değişikliğe maruz kaldığı, farklılıkların daha çok kelime grupları üzerinde yoğunlaştığı ancak bu farklılıkların Altay dil grubunun söz dizimi kurallarını bozmadığı görülür. Bu farklılıkların sebebi tarihsel süreç içerisinde Türkiye Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesinin farklı bir seyir izlemesi, yabancı dillerin etkisidir.

Turkey's Turkish went through Ottoman Turkish after Kokturkish, Uigur, Karahan Turkish period; New Uigur Turkish went through Khorezmian Turkish, Chagatay Turkish period after root Turkish, Uigur, Karahan Turkish period. In these processes, as some features between the two dialects have been preserved, some differences take place too. Differences in sound, shape, vocabulary and syntax are on a remarkable level. Comparative studies play an important role in determining the differences between the dialects or languages. Comparison can be done simultaneously or diachronicly in terms of phonetics, morphology, semantics or syntax. The history of comparisons with Turkish is based on old times. Their origin can even be taken to Divanü Lügati´t-Türk. The recent comparisons have focused on syntax. In this study, Turkey's Turkish and New Uigur's Turkish have been compared. As Turkey's Turkish and New Uigur Turkish have similarities, they also have differences. Syntactic structure and syntax understanding between the two dialects have been compared. When Turkey's Turkish and New Uigur Turkish syntactic structure are analyzed, it can be seen that the syntax have undergone modifications in terms of history and culture, the differences are mostly in word groups, however, these differences do not depart from the rule of Altai language group's syntax rules. The reason for the differences is that Turkey's Turkish and New Uigur Turkish have followed a different course and the impact of foreign languages within the historical process.