Türkiye Türkçesi Köktürkçe, Uygurca, Karahanlı Türkçesi döneminden
sonra Osmanlıca; Yeni Uygur Türkçesi Köktürkçe, Uygurca, Karahanlı Türkçesi
döneminden sonra Harezm, Çağatay Türkçesi dönemlerini yaşamıştır. Bu
süreçlerde iki lehçe arasında bazı özellikler korunduğu gibi bazı farklılıklar da
meydana gelmiştir. Ses, biçim, söz varlığı ve söz diziminde meydana gelen bu
farklılıklar dikkat çekici düzeydedir. Lehçeler ya da diller arasındaki bu
farklılıkların tespitinde karşılaştırmalı çalışmalar önemli rol oynamaktadır.
Karşılaştırmalar eşzamanlı ya da artzamanlı olarak ses bilgisi, şekil bilgisi,
anlam bilgisi ya da söz dizimi açısından yapılabilir. Türkçe ile ilgili
karşılaştırmalı çalışmaların tarihi eskilere dayanmaktadır. Bu çalışmaların
kökeni Divanü Lügati´t-Türk’e kadar götürülebilir. Son dönemlerdeki
karşılaştırmalar ise daha çok söz dizimi üzerinde yoğunlaşmaktadır.
Bu araştırmada Türkiye Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesinin eşzamanlı
karşılaştırılması yapılmıştır. Türkiye Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesinde söz
dizimi açısından benzerlikler olduğu gibi farklılıklar da bulunmaktadır.
Çalışmada iki lehçedeki söz dizimi yapıları ve söz dizimi anlayışları karşılaştırılmıştır. Türkiye Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesindeki söz dizimi
yapıları incelendiğinde söz dizimlerinin tarihsel ve kültürel açıdan değişikliğe
maruz kaldığı, farklılıkların daha çok kelime grupları üzerinde yoğunlaştığı
ancak bu farklılıkların Altay dil grubunun söz dizimi kurallarını bozmadığı
görülür. Bu farklılıkların sebebi tarihsel süreç içerisinde Türkiye Türkçesi ve
Yeni Uygur Türkçesinin farklı bir seyir izlemesi, yabancı dillerin etkisidir.
Turkey's Turkish went through Ottoman Turkish after Kokturkish,
Uigur, Karahan Turkish period; New Uigur Turkish went through Khorezmian
Turkish, Chagatay Turkish period after root Turkish, Uigur, Karahan Turkish
period. In these processes, as some features between the two dialects have been
preserved, some differences take place too. Differences in sound, shape,
vocabulary and syntax are on a remarkable level. Comparative studies play an
important role in determining the differences between the dialects or languages.
Comparison can be done simultaneously or diachronicly in terms of phonetics,
morphology, semantics or syntax. The history of comparisons with Turkish is
based on old times. Their origin can even be taken to Divanü Lügati´t-Türk. The
recent comparisons have focused on syntax.
In this study, Turkey's Turkish and New Uigur's Turkish have been
compared. As Turkey's Turkish and New Uigur Turkish have similarities, they
also have differences. Syntactic structure and syntax understanding between
the two dialects have been compared. When Turkey's Turkish and New Uigur
Turkish syntactic structure are analyzed, it can be seen that the syntax have
undergone modifications in terms of history and culture, the differences are
mostly in word groups, however, these differences do not depart from the rule
of Altai language group's syntax rules. The reason for the differences is that
Turkey's Turkish and New Uigur Turkish have followed a different course and
the impact of foreign languages within the historical process.