Türk dış politikasında NATO’ya katkı sağlama süreçlerinin Pineau planı üzerinden değerlendirilmesi

Abstract

Türkiye 1952 yılında Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’ne (NATO), ittifakın kuruluşunun üçüncü yılında resmi olarak katılmıştır. İttifakta askeri ve siyasi yönden çalışmalar sürdüren Türkiye, çeşitli konularda görüş beyanı sunan bir ülke konumunda süreçlere destek sağlamıştır. Zira NATO, başta askeri ve siyasi gelişmeler olmakla birlikte alınacak karalarda üye ülkelerinin görüşlerine başvurmuş, oluşan ortak kanı çerçevesinde de sonuçlara varmıştır. Bu kapsamda Mayıs 1956 tarihli NATO Bakanlar Konseyi toplantısında, dünya ekonomik kalkınması için bir ajans oluşturulması adına Fransa Dış İşleri Bakanı Christian Pineau tarafından bir teklifte bulunulmuştur. NATO belgelerine “Pineau Planı” olarak geçen bu teklifte az gelişmiş ülkelerin gereksinimleri göz önünde bulundurularak, mevcut kaynak ve çabanın en iyi şekilde koordinasyonunun sağlaması hedeflenmiştir. Ortaya atılan bu fikir için de üye ülkelerden görüş istenmiş, Türkiye de bu düşüncenin işlerlik kazanıp kazanmaması noktasında görüşünü beyan eden ülkelerden olmuştur. Bu kapsamda Pineau Planı’nın NATO bünyesinde tartışılma süreçleri, Türkiye’nin bu fikrin şekillenmesindeki rolü ve ortaya attığı görüşler çalışmamızın amacını ihtiva etmiştir. Ayrıca Pineau Planı sürecinde sunduğu görüşler üzerinden Türkiye’nin NATO özelinde dış politika tutumu da bu çalışma içerisinde sorgulanan konular arasında yer almıştır. Pineau Planı ve Türkiye’nin plan özelindeki resmi görüşlerinin araştırılmasında NATO’nun açık erişimde bulunan arşiv belgelerinden yararlanılmıştır. Ulaşılan arşiv belgeleri adı geçen plan içeriğiyle taranmış, özellikle Mayıs 1956 – Ocak 1957 tarihleri arasında konu üzerinde tartışmalar yoğunlaştığı için bu dönemdeki belgelere odaklanılmıştır. Elde edilen belgeler tasnif edilerek çalışmamızda ana kaynak olarak kullanılmıştır. Bunun dışında NATO ve Türkiye ilişkilerini ele alan dış politika alanındaki bir takım tetkik eserler de yararlanılan kaynaklar arasında yer almıştır. Pineau Planı’na sunulan görüşler kapsamında üye ülkeler genel olarak dünyanın geniş bölgelerinin ekonomik azgelişmişliğinin yarattığı sorunlara ve Sovyet propagandasıyla mücadele zorunluluğuna dikkat çekmek için planı bir fırsat sağlama olarak yorumlamıştır. Türkiye ise bu fikri ekonomik kalkınmanın yayılabilmesi için onayladığını ancak az gelişmiş ülkelerin fazla ürünlerinin satın alınmasının ortaya çıkarabileceği temel sorunları bildirmiştir. Ayrıca Türkiye bu planın uygulanması durumunda NATO ülkelerinin iç ekonomik dengelerine zarar verebileceği ihtimalini dillendirerek çeşitli endişelerini de ifade etmiştir. Bununla beraber Türkiye, NATO’ya bu konulardan ziyade üye ülkelerin sorunlarına daha çok odaklanması noktasında bir takım eleştiriler de getirmiştir. Bu bağlamda NATO konseyine yansıyan tartışmalar ve Türkiye’nin NATO içerisindeki politikası ise çalışmanın muhtemel sonuçlarını oluşturmuştur.

Türkiye o cially joined the North Atlantic Treaty Organization (NATO) in 1952, in the third year of the alliance. Continuing its military and political activities in the alliance, Türkiye has provided support to the processes as a country that o ers opinions on various issues. Because, along with military and political developments, NATO has consulted the opinions of its member countries in the decisions to be taken, and has reached conclusions within the framework of the common opinion. In this context, at the NATO Council of Ministers meeting in May 1956, a proposal was made by the French Minister of Foreign A airs, Christian Pineau, to establish an agency for world economic development. In this proposal, which is referred to as the “Pineau Plan” in NATO documents, it is aimed to ensure the best coordination of existing resources and e orts, taking into account the needs of less developed countries. Opinions were requested from member countries for this idea, and Türkiye was one of the countries that expressed its opinion on whether this idea should become functional or not. In this context, the processes of discussion of the Pineau Plan within NATO, Türkiye’s role in shaping this idea and the views it put forward included the purpose of our study. In addition, Türkiye’s foreign policy stance in NATO, based on the views it presented during the Pineau Plan process, was among the issues questioned in this study. In the examining of the Pineau Plan and Türkiye’s o cial views on the plan, NATO’s open access archival documents were used. The archival documents reached were reviewed with the content of the aforementioned plan, and since the discussions on the subject between May 1956 and January 1957 intensified, the documents from this period were focused on. The obtained documents were classified and used as the main source in our study. Apart from this, a number of research works in the field of foreign policy dealing with NATO and Türkiye relations were among the sources used. Within the scope of the opinions presented to the Pineau Plan, the member states generally interpreted the plan as an opportunity to draw attention to the problems caused by the economic underdevelopment of large regions of the world and the necessity of combating Soviet propaganda. Türkiye, on the other hand, approved this idea for the expansion of economic development, but stated the main problems that may arise from the purchase of excess products from underdeveloped countries. In addition, Türkiye has expressed various concerns by voicing the possibility that if this plan is implemented, it may harm the internal economic balances of NATO countries. However, Turkey has also brought some criticisms to NATO in terms of focusing more on the problems of its member states rather than these issues. In this context, the debates reflected in the NATO council and Türkiye’s policy within NATO formed the possible results of the study.