Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi ders kitaplarının metin merkezli ölçütler bağlamında incelenmesi

Abstract

Değişen yaşam koşulları, gelişen teknoloji, farklılaşan ihtiyaçların varlığı toplumların birbiriyle olan iletişimlerini arttırmış ve bu durum da sağlıklı iletişimde gerekli olan ortak dil kullanma çabasını ortaya çıkarmıştır. Dolayısıyla dil öğrenme ve bunun bir alt bileşeni olan yabancı dil öğrenme ihtiyacı kendini göstermektedir. Yabancılar, çeşitli sebeplerle Türkçe öğrenme ihtiyacı duymaktadır ve bu durum yabancı dil olarak Türkçe öğretimini önemli kılmaktadır. Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi ile kişilere okuma, dinleme, konuşma ve yazma becerilerini kazandırmak hedeflenir. Bu dört temel becerinin kazandırılmasında ders kitaplarında yer alan okuma metinleri önemli yer tutar. Metin; cümlelerin yan yana gelmesiyle oluşan, ifadeleri ayrıntılarıyla sunan, iletişimsel yönü güçlü olan genişletilmiş yargı bütünüdür. Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi amacıyla hazırlanan ders kitaplarında yer alan metinlerin özenle oluşturulması ve dil becerilerinin kazandırılmasında yardımcı olması beklenir. Oluşturulan metinleri, metinsellik ölçütlerine göre inceleyen ve metinlerin sınıflandırılma kurallarını ortaya koyan dilbilim alanı metindilbilim olarak ifade edilir. Metindilbilim, metinlerde bulunması gereken nitelikleri inceler ve metinsellik ölçütlerine göre değerlendirir. İlk defa Beaugrande ve Dressler (1981: 113) tarafından somut olarak ifade edilen bu ölçütler metin merkezli ve okur merkezli olmak üzere ikiye ayrılır. Metin merkezli metinsellik ölçütleri bağdaşıklık ve tutarlılık oluşturur. Bağdaşıklık; metni oluşturan unsurlar arasındaki anlamsal bağların yanında, cümleler arasında dil bilgisel ilişkilerin bulunması olarak ifade edilebilir. Gönderim, eksilti, değiştirim, bağıntı unsurları, kelime bağdaşıklığı, zaman ve işlevsel cümle yapısı bağdaşıklığı sağlayan araçlardır. Metinde aktarılmak istenen düşüncelerin ve olayların belli bir mantık içinde okura iletilmesi ise tutarlılık olarak açıklanır. Oluşturulan metnin konu bütünlüğünün sağlanması noktasında tutarlılık önem arz eder. Bir metnin, metin olmayan söz yığınlarından farklı olması için bu ölçütleri karşılaması gerekir. Çalışmanın amacı yabancı dil olarak Türkçe öğretimi ders kitaplarında yer alan okuma metinlerini metin merkezli ölçütler olan bağdaşıklık ve tutarlılık yönünden incelemektir. Bu amaç doğrultusunda Yeni Hitit 1-2-3 ders kitaplarında yer alan 127 okuma metni bağdaşıklık ve tutarlılık yönünden incelenmiş ve elde edilen bulgulardan hareketle örnekler sunularak yorumlanmış, yüzde istatistikleriyle karşılaştırmalar yapılmıştır. Çalışma kapsamında ele alınan yabancı dil olarak Türkçe öğretimi için oluşturulan okuma metinlerinin bağdaşıklık ve tutarlılık ölçütleri dikkate alınarak hazırlandığı görülmüştür. Okuma parçalarında başvurulan bağdaşıklık ve tutarlılık araçları ile metni oluşturan kelime, cümle ve paragraflar arasında dil bilgisel ve sözcüksel ilişkilerle anlamsal bağlar kurulmuş, kullanılan dil unsurları ile metinlerdeki ifadelerin uyumu gözetilmiştir. İncelenen metinlerde kullanılan bağdaşıklık ve tutarlılık araçları ile metinlerin etkisinin artmasına, tekdüzelikten sıyrılmasına ve akıcılık kazanmasına katkı sağlanmıştır.

Today, changing living conditions, developing technology and the presence of differentiating needs increased the communication of societies with each other, revealing the effort to use a common language, which is necessary for accurate communication. For this reason, the need to learn a language, and a foreign language, which is the sub-component of it, manifested itself. Foreigners need to learn Turkish for various reasons and this makes teaching Turkish as a foreign language important. With the teaching of Turkish as a foreign language, the purpose is to give people reading, listening, speaking, and writing skills. The reading texts in textbooks play important roles in acquiring these four basic skills. Text is an extended judgment form formed by the juxtaposition of sentences and presents the expressions in detail with a strong communicative aspect. It is expected that the texts in the textbooks prepared for teaching Turkish as a foreign language are carefully created and will help in acquiring language skills. The field of linguistics, which examines the created texts according to the criteria of textuality and uncovers the classification rules of the texts, is referred to as text linguistics. Text linguistics examines the features that must be present in texts and evaluates them according to the criteria of textuality. These criteria, which were expressed concretely by Beaugrande and Dressler (1981: 113) for the first time, are divided into two as text-centered and reader-centered. Cohesion and coherence constitute the text-centered criteria. Cohesion can be expressed as the presence of grammatical relations between sentences, as well as the semantic relations between the elements that constitute the text. Reference, ellipsis, substitution, conjunction and lexical cohesion are the tools providing tense and functional sentence structure cohesion. The transmission of the thoughts and events intended to be conveyed in the text to the reader within certain logic is referred to as coherence, which is important at the point of ensuring the subject integrity of the created text. A text must meet these criteria to be different from non-text mere words. The purpose of the present study is to examine the reading texts in the textbooks used in teaching Turkish as a foreign language in terms of text-centered criteria, cohesion, and coherence. For this purpose, a total of 127 reading texts in the Yeni Hitit 1-2-3 textbooks were examined in terms of cohesion and coherence, interpreted by presenting examples based on the findings obtained, and comparisons were made with percentage statistics. It was found that the reading texts that were created for teaching Turkish as a foreign language, which is discussed within the scope of the study, were prepared by considering the cohesion and coherence criteria. Grammatical and lexical relations were established between the cohesion and coherence tools that were used in the reading passages and the words, sentences, and paragraphs that constituted the text, and the harmony of the language elements used and the expressions in the texts was observed. The cohesion and coherence tools that were used in the texts contributed to increasing the effect of the texts, eliminating the monotony, and gaining fluency.