Orta Doğu ülkelerinde politik istikrarsızlık, enerji güvenliği ve ekonomik büyüme ilişkisi

Abstract

Politik istikrarsızlık; meşru yollarla veya gayri meşru yollar ile gerçekleşen yönetimsel değişiklikler (veya yönetimsel değişiklik girişimleri) ve politik istikrarsızlığa zemin hazırlayan kurumsal göstergeleri de içeren çok boyutlu bir kavramdır. Ekonomi literatürü; politik istikrarsızlıkların yatırım, sermaye, finansal piyasalar, para ve maliye politikaları, beşeri sermaye, doğal kaynaklar ve ekonomik büyümenin diğer belirleyicileri yoluyla ekonomik büyümeye zarar verdiği yönünde sonuçlar ortaya koymaktadır. Enerji güvenliği kavramı ise modern dünya ekonomisinin en önemli girdisi olan enerji kaynaklarına erişimde ortaya çıkması muhtemel riskleri içermektedir. Enerjinin ekonomik büyümeye etkisi üzerine yapılan ampirik çalışmalar enerjinin günümüz modern dünya ekonomisinin vazgeçilmez unsuru olduğunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle enerjiye erişilememe veya enerjiye erişimde yaşanması muhtemel aksaklıklar modern dünya ekonomisinin en büyük kâbusu haline gelmiş, enerji güvenliği kavramı çok daha fazla önem kazanmıştır. Bu çalışmada dünyanın en önemli enerji kaynaklarına sahip aynı zamanda dünyanın en istikrarsız bölgesi olan Orta Doğu bölgesinde yer alan ülkelerdeki politik istikrarsızlık olayları, bu olayların ekonomik değişkenlere ve enerji güvenliğine etkisi incelenmiştir. Bu bağlamda 1960-2016 yılları arasında yaşanan politik istikrarsızlık olaylarının ekonomik değişkenler ile enerji kaynakları ve enerji güvenliğine etkileri Orta Doğu'da yer alan 20 ülke için tablo ve grafikler yardımıyla incelenmiştir. Ayrıca Orta Doğu'da yer alan 15 ülke için 1996-2014 yılları arasında kişi başı GSYH (ekonomik büyümeyi temsilen), enerji güvenliği ve politik istikrarsızlık değişkenleri kullanılarak panel veri analizi gerçekleştirilmiştir. Yapılan eşbütünleşme analizinde değişkenler arasında uzun dönemli ilişkinin varlığı tespit edilmiştir. Uzun dönem katsayıların tespiti için çalıştırılan FMOLS sonuçlarına göre enerji güvenliği riskinde %1 artış kişi başı GSYH'yi %0,41 düşürürken, politik istikrardaki %1 artış kişi başı GSYH'yi %0,25 artırmaktadır. Kısa dönem katsayıların tespiti için çalıştırılan Tek Yönlü Sabit Zaman Etkili Panel EKK yöntemine göre enerji güvenliği riskinde %1 artış kişi başı GSYH'yi %0,62 düşürürken, politik istikrardaki %1 artış kişi başı GSYH'yi %0,35 artırmaktadır. Ayrıca yapılan Panel Granger Nedensellik analizine göre enerji güvenliği ile kişi başı GSYH arasında çift yönlü; enerji güvenliğinden politik istikrara ve kişi başı GSYH'den politik istikrara olmak üzere tek yönlü nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir. Yapılan hem grafiksel hem de ekonometrik analiz sonucunda politik istikrar ile enerji güvenliğindeki olumsuz gelişmelerin Orta Doğu'da yer alan ülkelerin ekonomilerini olumsuz etkilediği sonucuna varılmış; enerji güvenliği ve politik istikrar ekseninde uygulanacak politikaların önemi ortaya çıkarılmıştır.

Political instability is a multidimensional concept that includes change of government or attempt for change of government by legitimate or illegitimate ways and institutional indicators that set the stage for political instability. Economics literature suggests that political instability damages economic growth through investment, capital, financial markets, monetary and fiscal policies, human capital, natural resources and other determinants of economic growth. The concept of energy security includes the possible risks of emerging in accessing energy resources, which is the most important entry of the modern world economy. Empirical studies on the effect of energy on economic growth reveal that energy is an indispensable element of today's modern world economy. For this reason, inaccessibility to energy or potential hitches in access energy have become the biggest nightmare of modern world economy, and the concept of energy security has gained much more importance. This study examines the political instability incidents in countries in the Middle East region having the world's most important energy sources and also being the world's most unstable region, and the effects of these events on economic variables and energy security. In this context, the effects of political instabilities between years of 1960-2016 on economic variables, energy resources, and energy security was examined for 20 countries in the Middle East by tables and graphs. In addition, for the 15 countries in the Middle East, panel data analysis was performed by using the variables of GDP per capita (representing economic growth), energy security and political instability. As a result of cointegration analysis, a long-term relationship between the variables was determined. Based on FMOLS analysis results for determination of long term coefficients, while 1% increase in energy security risk decreased GDP per capita by 0.41%; 1% increase in political stability increased GDP per capita by 0.25%. A 1% increase in energy security risk reduced the GDP per capita by 0.62%, whereas 1% increase in political stability increased GDP per capita by 0.34% as a result of the one-way Fixed Time Effect Panel Least Squares method performed for determination of short term coefficients. In addition, based on the Panel Granger Causality analysis, a bi-directional association between energy security and GDP per capita, and a one-way causality relationship from energy security to political stability and from GDP per capita to political stability were identified. As a result of both graphical and econometric analysis, it was concluded that negative developments in political stability and energy security adversely affected the economies of the countries in the Middle East.