Klasik Türk şiirinin anlam dünyasında bir kıyafet unsuru olarak kalpak

Abstract

Gündelik hayatta kullanılan birtakım giyim kuşam eşyaları, toplum içerisinde sadece bir kıyafet unsuru değil, aynı zamanda belli bir zümrenin sembolüdür. O toplumdaki bazı kimselerin imtiyaz sahibi olduklarını ve toplumsal rollerini göstermektedir. Kürkten imal edilmekle beraber yünden veya çuhadan da elde edilen kalpak da bu eşyalardan biridir. Osmanlı toplum hayatında bir kıyafet unsuru olarak kullanılan kalpak, özellikle sincap, samur ve tilki kürkleri gibi yüksek kaliteli ve değerli kürklerden yapıldığından zenginlik ve gösteriş sembolü olarak algılanmaktadır. Ayrıca leventlerin bu başlığı takarak gezmeleri ve onların sert mizaçları kalpağa ayrı bir anlam da yüklemiştir. Sosyal hayata kayıtsız kalmayan klasik şairler de bu şiir geleneği içerisinde kalpağı, gerek gerçek gerek sembolik anlamlarıyla değerlendirmiş ve şiirlerinde yarattıkları anlam dünyası içinde konumlandırmışlardır. Bu çalışmada şairlerin şiirlerine aldıkları unsurlardan biri olan “kalpak”ın Osmanlı Devleti’nin yazılı kaynaklarına ilk defa ne zaman ve nasıl girdiği araştırılmıştır. Beraberinde Osmanlı toplum hayatı içerisindeki yeri ve algısı ile klasik Türk şiirindeki serencamı anlatılmaya çalışılmıştır. Kalpağın Osmanlı arşivinde ve klasik Türk şiirinde tespit edilebilen örnekleri ile klasik Türk şiir geleneğinde nasıl öne çıktığı ve şairlerin zihninde nasıl bir şemaya sahip olduğu ortaya konmaya çalışılmıştır. Ayrıca kalpak kelimesinin zaman içindeki anlamsal değişimi sebepleri ile ortaya konulmuştur.

Some clothing items used in daily life are not only an element of clothing in the society, but also a symbol of a certain group. This symbol is show that some people in that society have privileges and social roles. As it is mainly made of fur, it is also made of wool or broadcloth. Kalpak, which was used as an item of clothing in Ottoman social life, is perceived as a symbol of wealth and showing off. Especially since it is made of high quality and valuable furs such as squirrel, sable and fox furs. In addition, the levents wearing this headgear and their tough temperament gave a different meaning to the cap. Classical poets, who were not indifferent to social life, evaluated the cape with both real and symbolic meanings in this poetry tradition and positioned it in the world of meaning they created in their poems. In this study, when and how “kalpak”, one of the elements mentioned by the poets in their poems, entered the written sources of the Ottoman Empire for the first time was investigated. Along with it, its place and perception in Ottoman social life and its serencam in classical Turkish poetry were tried to be explained. It has been tried to reveal how the Kalpak stood out in the classical Turkish poetry tradition and what kind of a scheme it had in the minds of the poets, with examples that can be found in the Ottoman archives and classical Turkish poetry. In addition, the semantic change of the word Kalpak over time has been revealed with the reasons.