Formeller, masalın içinde dinleyenleri ĢaĢırtmak, eğlendirmek ve onların
ilgisini masala yoğunlaĢtırmak amacıyla kullanılan birtakım kalıp sözlere verilen
addır. Masalın baĢında, ortasında ve sonunda yer alan bu kalıp sözler, ses ve sözcük
benzerliklerinden oluĢturulmuĢtur ve anlam bakımından tutarsızlık taĢımaktadır.
Masallardaki formeller, diğer halk edebiyatı türlerindeki kalıp ifadelere nazaran
daha belirgindir.
Halk bilimi araĢtırmacıları, masallarda formellerin kullanılmasıyla masal
icrası arasında ilgi kurmuĢlardır. Masal formelleri, masal anlatma geleneği hakkında
önemli bilgiler taĢır. Aynı zamanda, bu formellerde kullanılan iç kafiyeler, bazı
mizahi unsurlar ve söz oyunlarının varlığı, bunların sıralanıĢ düzenleri, bu ifadelerin
iĢlevleri hakkında önemli ipuçları vermektedir. Formeller ve formel unsurların
aktarımında, masal anlatıcısının yetiĢtiği gelenek özellikleri ile kendi üslubunu
anlatmaya katması, masal metninin yapısında ve üslubunda önemli değiĢikliklere
neden olmaktadır. Diğer yandan, anlatıcı ve dinleyici arasındaki etkileĢim ve
dinleyici kitlesinin tutumu—ĢaĢkınlık, heyecan, aĢırı duygulanma, kızgınlık gibi
tepkileri—masallarda formellerin ve formel unsurların kullanım alanını belirler.
Bu çalıĢmada Azerbaycan masallarındaki formellerin ve formel unsurların
kullanılıĢı incelenmiĢtir. Masal formellerinin ve masallardaki formel unsurların
zayıflayıp zayıflamadığı tespit edilmeye çalıĢılmıĢ, kullanılan formellerden
hareketle, Azerbaycan masal anlatma geleneği değerlendirilmiĢtir.
Formals are the stereotyped phrases that are used to surprise, entertain and
maneuver the audience‘s interest towards the folk tale. These phrases can be used in
the beginning, the middle and the final part of the tale. They are generated from
vocal and verbal similarities and have inconsistency in terms of meaning. Formals in
folk tales are more easily distinguished than the stereotyped phrases in other folk
literature genre.
Folklorists make connections between the use of formal expressions and the
performing of the folk tale. Formals reveal important information about the custom of telling a tale. Furthermore, the inner rhymes in these formals, lining up styles,
humorous elements and the existence of verbal games give important clues about the
function of these expression. In the transferring of formals and formal elements, the
features of the tradition that the narrators were born into and their own contributions
to the narration cause important differences in the form and style of the text. On the
other hand, the interaction between the narrator and the listeners and the attitude of
the audience—perplexity, anxiety and excessive sensitivity, anger based reactions—
determine the usage of formals and formal elements in tale.
In this study, the usage of formals and formal elements in Azerbaijan folk
tales is analyzed. It is aimed at tracing whether the formals and formal elements of
the tales are weakened or not. Setting off from the usage of formals, the Azerbaijan
tradition of telling tales is discussed.
