Alevi İnançlarında Hayvan Mitolojisi ve Tabusu

Abstract

Günümüzde yaygın bir şekilde kullanım alanı bulan hayvan sembolleri diğer toplumlarda olduğu gibi Türk kültür ve mitolojisinde önemli bir yer tutmaktadır. Bu sembollerin oluşması ve anlamlandırılmasında dinlerin farklı şekilde etkisi olduğu görülmektedir. Türklerin kullanmış olduğu bazı hayvan sembolleri, onların geçmiş inanışlarını sembolize ederken bazıları Hıristiyanlık, Budizm, Manihaizm gibi dinleri sembolize etmektedir. Ayrıca bu sembollerin birçoğu genele şamil olmuş İslam etrafında yeniden yorumlanmış ve anlamlandırılmıştır. Sözü edilen semboller, güç, hâkimiyet ve hükümdarlığı sembollemesinin yanında, olumsuz özellikleriyle de yaşam evreni içerisinde sıklıkla yer almaktadır. Öte yandan Alevilik antropolojiden sosyolojiye uluslararası ilişkilerden siyaset bilimine kadar birçok bilim dalında alan bulan ve her bilim dalının kendi bakış açısı ile yorumladığı bir duyuş ve düşünüş tarzı olarak görülmektedir. Anadolu Türk kültür coğrafyası içinde çok geniş bir alana yayılmış olan Alevilik, Anadolu ve Türk kültürünün yaşam alanlarından birini oluşturmaktadır. Geçmişi hatırlama ya da geleceği geçmişteki değerlerle inşa etme düşüncesi Aleviliğin çeşitli ritüel ve uygulamalarında canlı olarak varlığını sürdürmektedir. Bu düşünce biçiminin Alevi inancında en yoğun ele alındığı ve inanç coğrafyasında yer verildiği değerlerden biri de "hayvan kültleri"dir. Hayvan kültleri inanç ve kutsalı ifade eden alt-birimsel yapının bir parçası ve yansımasıdır. Dolayısıyla yapı içerisindeki yapı toplumsal grubun kimliğinde etkin bir işleve sahiptir. Toplumun inanmaları içerisine işlevsel fonksiyonları bulunan hayvan kütleri kültürel yapı ve dini etkinlikler göz önünde bulundurularak, köken ve psikanaliz bilinçaltı teorisi temel alınarak çözümlenmeye çalışılmıştır. Böylelikle Alevilikte hayvan kültlerinin Anadolu ve Türk kültürüne etkisi ve konumu belirlenmeye çalışılmıştır. Literatür taramasında ortaya çıkan kaynakların alan araştırmasına yönelik olmasına dikkat edilmiştir. Öte yandan tarafımızca yapılan alan araştırmasında hem kırsal hem de kentsel mekanda yaşayan Alevilik birlikte ele alınmaya çalışılmıştır. Elde edilen veriler, eski Türk kültür ve mitolojisinde yer alan hayvan kültleri ile birlikte değerlendirilmiştir. Böylelikle Alevilikte hayvan kültü hem Alevi kültürü içerisinde hem de Türk kültürü ve mitolojisi çerçevesinde karşılaştırılmıştır. Bu bağlamda, Türk ortak kültürel belleğin önemli bir parçasına işaret eden hayvan kültleri, Alevi kültürü içerisinde hayvan sembolleri temelinde incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Alevilik, Tabu, Hayvan kültü, köke

Animal symbols, which are widely used today, have an important place in Turkish culture and mythology as in other societies. It is seen that religions have a different effect on the formation and meaning of these symbols. Some animal symbols used by Turks symbolize their past beliefs, while others symbolize religions such as Christianity, Buddhism and Manichaism. In addition, many of these symbols have undergone reinterpretations and interpretations around Islam, which has become generalized. In addition to symbolizing power, power, sovereignty and sovereignty, these symbols stand out with their negative characteristics. On the other hand, Alevism, from anthropology to sociology; It is seen as an area in which every branch of science reflects its own point of view and finds a place in many fields from international relations to political science. Alevism is one of the meaning areas of Anatolian and Turkish culture. Remembering the past or building the future with the values of the past is involved in various practices of Alevism. One of the values that may be considered as the most important of these practices for the Alevi faith is "animal cults". Alevism is a social structure. Within this structure, elements such as cem rituals, public beliefs and grandfathering institutions are the values that make up the social structure. Among these values, animal cults are a part and reflection of the subunit structure. Therefore, the structure within the structure has an effective function in the identity of the social group. It is very important to try to understand the meanings of animal cults that maintain their functionality. In this context, animal masses have been tried to be analyzed based on the theory of origin and psychoanalysis by taking cultural and religious activities into consideration. Thus, the effect and position of animal cults on Alevism and Anatolian culture were analyzed. In this study, evaluations were made based on the findings obtained from literature review and field research. It has been taken into consideration that the sources that emerge in the literature are intended for field research. On the other hand, in the field research conducted by us, Alevism living in both rural and urban environments was taken into consideration. The findings obtained in the thesis study were evaluated by taking into consideration the animal cults in ancient Turkish culture and mythology. In this way, the study of animal culture in Alevism has been demonstrated both within the Alevi culture and within the framework of Turkish culture and mythology. In this context, animal cults pointing to an important part of Turkish common cultural memory have been examined on the basis of animal symbols in Alevi culture. Keywords: Alevism, taboo, animal cultere, origin