Özet:
Antik çağlarda “Güzel Atlar Ülkesi” olarak nam salmış Kapadokya Bölgesi, Hititler, Romalılar, Bizans, Selçuklular ve Osmanlılar başta olmak üzere birçok köklü uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Coğrafyanın kaçınılmaz bir sonucu olarak da insanların yaşadıkları yer buna göre şekillenmiştir. Göreme Milli Parkı ve Kapadokya Bölgesi, 1985 yılında UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası’na giren 18 varlıktan birisi olmuştur. Ortahisar Kasabası, bu kültürel mirasın Nevşehir'deki en önemli temsilcilerindendir. Ortahisar sınırları içerisinde bulunan birçok yapı, Avrupa Konseyi Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma Envanteri ve Türkiye Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından, “anıtsal varlık” statüsünde koruma altına alınmıştır.
Hans Dernschwam, Paul Lucas, Charles Texier, William J. Hamilton, Feldmaresal Helmunth Von Moltke, William Francis Ainsworth, Heinrich Barth, A.D. Mordtmann, J.R. Sitlington Sterrett, Ernest Chantre, W.M. Ramsay, Roman Oberhummer- Heinrich Zimmerer,.Hans- Herman Graff Von Schwinitz, Hans Rott, Guillaume de Jerphanion, R.M. Dawkins, Béla Hovarth, Nahit Sırrı Örik, İsmail Habib Sevük, Yorgo Seferis, Lord Kinros ve Yaşar Kemal adeta bir UFO müzesini andıran Ortahisar’ın geçmişine ışık tutan önemli seyyahlardan bazılarıdır. Türk Edebiyatı’nın en büyük yazarlarından biri olan ve 1973'te Nobel Edebiyat Ödülü’ne aday gösterilen, Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü sahibi Yaşar Kemal, 1961-62 yılları arasında Kapadokya Bölgesi’ni gezmiş ve anılarını “Peri Bacaları Bu Diyar Baştan Başa” adlı kitap ile yayınlamıştır.
Öyle ki; Saınts-Pıerre-Et-Poul Church’de bulunan “Boş Kalan Çarmıh Sahnesi’nin”, Aziz Basileos Kilisesi’nde (Hastane Manastırı) bulunan “aşağıdan bakıldığında insanın üzerine atlıyor gibi görünen 1,5 metre boyundaki insan rölyefinin (kabartmasının)”, Cambazlı Kilise’de (Aşağıbağ Kilisesi) bulunan Meryem’in Elizabeth’i Ziyaret Sahnesi’nde, hizmetçi kızın saçının üzerine tasvir edilmiş “Kubbeli Kalpakın”, Fırkatan Kilisesi'nde (Aynalı Kilise) bulunan “Psili Haç Motifinin” ve Üzengi Deresi Büyükyüz Kayalıkları’ndaki kilisede bulunan “silindirik taş kubbenin üstünden açılan gizli geçitin” Kapadokya kaya kiliseleri içerisinde ikinci bir örneği yoktur.
Hagios Neketas Stylites Kilisesi'ndeki (Üzümlü Kilise) “Kolobionlu İsa’nın Çarmıha Gerilme Sahnesi”, Kapadokya bölgesinde günümüze kadar gelebilen en erken tarihli Çarmıh Sahnesi’dir. Saınts-Pıerre-Et-Poul Church’de bulunan, “Hz İsa'yı bir leğenin içerisinde gösteren Vaftiz Sahnesi”, aynı kilisede bulunan “stilize dantel desenlerle bezenmiş Latin Haçı, Cambazlı Kilise’deki apsiste bulunan “Seraph Figürü (kolye dekorasyonu)” ve Üzümlü Kilise’deki “İkonoklast Dönem öncesine ait freskolar” Kapadokya kaya kiliselerinde benzeri çok az olan örneklerdendir. Ortodoks Kilisesi'nin en saygın azizelerinden biri olan Azize Nino’nun Ali Reis Kilisesi'nde doğmuş ve büyümüş olabileceği ise çok iddialı bir yaklaşımdır.
Bu çalışmadan önce de Ortahisar kültür tarih ve medeniyeti hakkında özellikle yerel rehberler ve aydınlar tarafından çok iyi niyetli çalışmalar yapılmıştır. Tarihimizin bize verdiği sorumluluk bilinci ile hazırlanmış olan bu çalışmada Ortahisar Kasabası’nın tarihi, birçok yeni bilgi, belge, fotoğraf ve arşiv belgesi kullanılarak kapsamlı bir şekilde hazırlanmıştır. Özellikle XIX. yüzyıl sonları ve XX. yüzyıl başlarında bölgeyi ziyaret eden misyonerler, tarihçiler, ajanlar ve seyyahların çalışmaları günümüz Türkçesine çevrilerek, zamana ve tabiat koşullarına direnemeyen, yok olmuş yapılar hakkında da bilgiler verilmiştir.