Çağatayca yazılmış Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı (inceleme ve metin)"

Abstract

Destan, Türk halk bilimi araştırma ve incelemelerinde önemli yer tutan türlerden biridir. Özellikle son yıllarda Türk dünyası destanları ve destan kahramanları üzerine çok sayıda çalışma yapılmıştır. Ancak Türk boyları içerisinde yayılma gösteren ve çok sayıda nüshası bulunan Yusuf Beg-Ahmed Beg destanı üzerine Türkiye'de yapılan çalışmalar oldukça sınırlıdır. Doğu Türkistan başta olmak üzere Türk dünyasının birçok yerinde sözlü olarak anlatılan ya da Çağatay Türkçesi ile yazıya geçirilmiş olan "Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı" bazı bölgelerde "Bozoğlan Destanı" olarak da bilinmektedir. Destanın çalışmaya konu olan nüshası İsveçli misyoner Gunnar Jarring tarafından Yarkent'te bulunmuş ve 1982 yılında Lund Üniversitesi kütüphanesine bağışlanmıştır. Günümüzde Lund Üniversitesi "Jarring Koleksiyonu"nda Prov. 280 olarak kayıtlı olan nüsha 190 varak olup 32x21 cm boyutundadır. Nüshanın 1a ve 44a arasındaki sayfaları Arap sayı sistemi ile sıralanmıştır. Nüshanın başında ve sonunda eserin Süleyman Ahund tarafından H. 1322/M.1904-1905 yılında yazıldığı bildirilmektedir. Fakat Gunnar Jarring Koleksiyonu'nda yer alan bilgilerde eserin yazılış tarihi 1344/1925-1926 olarak belirtilmiştir. Söz konusu nüsha gerek hacim gerek konu bakımından oldukça yoğundur. Çalışma Giriş, altı bölüm, Sonuç ve Kaynakça'dan oluşmaktadır. Giriş bölümünde Uygurlarda destancılık geleneği ve destancılar hakkında kısaca bilgi verilmiştir. "Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı Üzerine Yapılan Çalışmalar" başlığını taşıyan Birinci Bölüm'de destan üzerine yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir. "Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı'nın Yapısal Özellikleri" başlıklı İkinci Bölüm'de destanın epizotlar temelinde yapısal incelemesine yer verilmiştir. "Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı'nda Yer Alan Şiirlerin Özellikleri" başlığını taşıyan Üçüncü Bölüm'de ise Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı'nda yer alan şiirler nazım türü ve şekli dikkate alınarak ve eserde şiirler için kullanılan başlıklar temelinde değerlendirilmiştir. "Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı'nda Tipler" başlığını taşıyan Dördüncü Bölüm'de Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı'nda yer alan tipler sınıflandırılmış ve incelenmiştir. "Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı'nın Motif Yapısı" başlıklı Beşinci Bölüm'de destanda öne çıkan motifler yapısal ve işlevsel açıdan tanıtılıp değerlendirilmiştir. "Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı'nın Transkripsiyonlu Metni" başlığını taşıyan Altıncı Bölüm'de ise destanın transkripsiyonlu metnine yer verilmiştir. Çalışmada elde edilen sonuçlar Sonuç kısmında değerlendirilmiş ve yararlanılan kaynaklar alfabetik olarak Kaynakça kısmında sıralanmıştır. Anahtar Kelimeler: Yusuf Beg-Ahmed Beg, Destan, Uygur, Çağatay Türkçesi.

Epic is one of the genres holding an important place in Turkish folklore research and review.Especially in recent years, many studies have been done on Turkish world epics and epic heroes. However, studies on Yusuf Beg-Ahmed Beg epic, which shows distribution among Turkish tribes and has many copies, in Turkey is quite limited. Yusuf Beg-Ahmed Beg Epic, told orally in many Turkish World especially in East Turkestan or written down in Chagatai Turkish, is also referred as "Bozoğlan Epic" in some regions. The copy of the epic which is subject of this study was found by the Swedish missionary Gunnar Hermansson at Yarkent and donated to the library of Lund University in 1982. Today, the copy, which is registered as Prov. 280 in Lund University Jarring Collection, is 190 foils and 32x21 cm in size. Pages 1a-44a of the copy are ordered by Arabic number system. It is reported that the work was written by Süleyman Ahund in 1322 Muslim Calender /in 1904-1905 Gregorian Calender at the beginning and at the end of the copy. But in the Gunnar Jarring Collection, the date of his writing was reported as 1344/1925-1926 This copy is quite complicated in terms of both volume and subject. The study consists of Introduction, six sections, Conclusion and References. In the introduction, brief information was given about the tradition of epic poetry and the legend-narrators in Uyghur. In the first section , titled "Studies on Yusuf Beg-Ahmed Beg Epic" information was given about the studies on the epic. In the second section titled "Structural Properties of the Yusuf Beg-Ahmed Beg Epic", structural review of the epic on the basis of episodes were given. In the third section, titled "The Characteristics of Poems in the Yusuf Beg-Ahmed Beg Epic", the poems in the Yusuf Beg-Ahmed Beg Epic were assessed by considering the verse type and shape and on the basis of the titles used for poems in the copy. In the fourth section, titled "The Types in Yusuf Beg-Ahmed Beg Epic", the types in the Yusuf Beg-Ahmed Beg Destiny were classified and studied. In the fifth section entitled "The Motif Structure of Yusuf Beg-Ahmed Beg Epic", the motifs that stand out in the epic were introduced and assessed in structural and functional terms. The sixth section, titled "The Transcriptional Text of Yusuf Beg-Ahmed Beg's Epic," contains the transcriptional text of the epic. The results obtained in the study were evaluated in the Conclusion section and the resources utilized were listed alphabetically in the References section. Keywords: Yusuf Beg-Ahmed Beg, Epic, Uyghur, Chagatai Turkish.