Nezihe Meriç'in öykülerinde kronotop (zaman-uzam)

Abstract

Kurmaca anlatılarda zaman ve mekân, edebî eserin önemli yapı taşlarındandır. Roman ve hikâyelerin klasik incelemelerinde ayrı ayrı ele alınan bu iki kavram, Rus edebiyat eleştirmeni Mihail Bahtin'e göre birbiriyle sıkı bir ilişki içindedir ve dolayısıyla incelemelerde zaman-mekân unsurları birlikte düşünülmelidir. Albert Einstein'ın "İzafiyet Teorisi"nden hareketle oluşturulan ve zaman-uzamın birlikteliğine dayanan "kronotop" terimi edebiyatta da kendini gösterir. Olaya dayalı edebî türlerin çerçeveleri yer ve zamanla çizilmiştir ve uzamdaki zamanı maddileştiren kronotoplar anlatıların gösterilebilirliği, olayın temsil edilebilirliği açısından önemli işlevlere sahiptir. Bahtin, incelediği romanlardan yola çıkarak bazı kronotoplar üretir. Bunlar yol-karşılaşma, taşra kasabası, şato, misafir odası-salon ve eşik gibi kronotoplardır. Bahtin, birbirinden farklı edebî yapıtlardaki zamansal-uzamsal değerlerin incelenerek daha farklı kronotopların tespit edilebileceğini belirtir. Dolayısıyla bu çalışmada "Diğer Kronotoplar" başlığı altında meydan, kapı, köşe, bodrum-tavan arası, dolap-çekmece-sandık gibi kronotoplara da değinilmiştir. Bu tezde, Mihail Bahtin'in kronotop kavramından hareketle 1950 kuşağı öykücüleri arasında yer alan Nezihe Meriç'in öykülerindeki zamansal-uzamsal ilişkiler incelenmiş ve bunların işlevleri tespit edilmiştir. Meriç'in öykülerinde yol kronotopu karşılaşma, buluşma ve farklı toplumsal statüdeki insanları aynı yer ve zamanda bir araya getirme işlevlerinde kullanılmıştır. Taşra kasabası kronotopu, öykülerde olay akışını değiştirmeyen döngüsel zaman mahalleri olarak yer alır. Şato kronotopu Meriç'in öykülerinde köşk, villa, yalı ve konaklarda kendini göstermiş ve tarihsel zamanın yansıması olarak görülmüştür. Misafir odası-salon kronotopu ise aile bireylerinin bir araya geldiği, dışarıdaki ile içeridekinin kaynaştığı bir zaman-uzamdır. Eşik kronotopu Meriç'in öykülerinde eğretileme yoluyla özellikle merdivenlerde kullanılmış; bazı duyguların metaforik temsili işlevini üstlenen eşik, ani kararların, ayrılıkların, önemli vaka halkalarının noktası olmuştur. Diğer kronotoplar da Meriç'in öykülerinde çeşitli işlevlerde kullanılmıştır. Ayrıca Nezihe Meriç'in öykülerinde sıklıkla kullandığı zamansal-uzamsal kesişimler, bunlara yüklenen duygu değerleriyle birlikte ele alınarak incelenmiş ve tümevarım yöntemiyle yeni kronotoplar oluşturulmuştur. Bunlar pencere, mutfak, bahçe, deniz, masa gibi yeni zaman-uzamlardır.

In fictions, time and place are the milestones of the literal works. These two concepts which are handled seperately in classic researches of novel and story are in fact higly interrelated according to Russian literature critic Mihail Bahtin, and so time-place factors must be considered together in researches. The term "chronotope" which is originated from the "Theory of Relativity" of Albert Einstein and based on the collocation of time and space also stands out in literature. The frame of event-driven literary genres is drawn with place and time and the chronotopes that embody the time in space have important functions in demonstrating the narrations and representing the event. Bahtin comes up with some chronotopes based on the novels he analyzes. These are road-encountering, hick town, castle, guest room-living room, thresold etc. Bahtin indicates that more different chronotopes can be defined by analyzing time-space values in different literature works. As a result, in this study, the chronotopes such as square, door, corner, basement-attic, wardrope-drawer–chest are also mentioned under the title of "Other Chronotopes". In this study, based on the concept of chronotope of Mihail Bahtin, time-space relations in stories of Nezihe Meriç who is among the 1950's story writers are examined and the functions of them are defined. In Meriç's stories, the chronotope road means encountering, meeting and bringing people from different social statues together in the same place and time. The chronotope hick town takes place in stories as cyclical time places which have no effect on the flow of events. The chronotope castle in Meriç's stories shows up in pavilions, villas, watersides and mansions and accepted as the reflection of historical time. The one guest room-living room is a chronotope in which the family members come together and people from in and out swarm with each other. The chronotope thresold is especially used in stairs as metaphor in Meriç's stories. It has an important role in representing some feelings, sudden decisions, seperations and important case circles. The other chronotopes are also used for various functions in Meriç's stories. In addition, the time-space intersections used frequently in Nezihe Meriç's stories are analyzed with the meaning of emotions put on them and new chronotopes are formed inductively. These are window, kitchen, garden, sea and table.