Türk sinemasında Alevilik algısı (1990-2020)

Abstract

Güzel sanatların yedincisi kabul edilen sinema farklı yöntemler ile incelenebilecek karmaşık, katmanlı ve geniş bir alandır. Yapılacak çalışmalarda estetik unsurlar incelenebileceği gibi filmlerin anlatısal ve görsel ögelerinden yararlanarak kültürel incemeler de yapmak mümkündür. Bilindiği üzere insanların izledikleri görüntüler, olayları ve olguları nasıl algıladıkları hususunda belirleyici olabilmektedir. Sinemanın olayları ve olguların anlamlandırılmasındaki etkisi, televizyon yayıncılığının akabinde de dijital platform yayıncılığının başlamasıyla artmıştır. Bu minvalde sinema tüm toplum kesimlerini olduğu gibi Alevileri de etkilemiş ve bu etki sinemada Aleviliğin konu edilmesi ile daha da derinleşmiştir. Bu çalışmada; "Sinemanın Alevilik algısı nedir ve Alevilik, izleyiciye tarihî ve itikadi yapıya sadık kalınarak mı anlatılmıştır?" soruları yanıtlanmaya çalışılmıştır. Sinema, televizyon ve dijital platformlarda filmlerin izlenebilmesinin yanı sıra bir filmin dizisinin yapılması yahut bir dizinin filminin de yapılabiliyor olması çalışmanın daha kapsamlı ve geniş ele alınması sonucunu doğurmuştur. Bu anlamda sinemada gösterilen filmlerin ele alınması konunun anlaşılması için yeterli olamayacağından çalışmada sinema filmlerinin yanı sıra televizyon ve dijital platform dizilerinden örneklem seçilmiştir. Yapılan incelemeler neticesinde sinemada Alevilik söz konusu olduğunda Alevi, Bektaşi, Kızılbaş, ocak kavramı ve dedelik kurumu, Cem ibadeti ve semah olmak üzere altı kavramın ağırlıklı olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Filmlerde ve dizilerde Aleviliğe ilişkin bu kavramların genel hatları ile itikadi yapıya sadık kalınarak ele alındığı ve Alevilik algısının şekillenmesinde bu hususa dikkat edildiği söylenebilir. Örneklemde yer alan filmler ve dizilere ilişkin değinilmesi gerek bir diğer husus ise filmlerde Alevilikle ilgili itikadi unsurlardan ziyade sosyolojik unsurların ele alınmasıdır. Ayrıca örneklemde yer alan popüler filmlerde Alevilik başat öge olarak yer almazken bağımsız filmlerde gerçeğe yakın bir Alevilik algısı başat ögedir. Dizilere bakıldığında ise filmlerin aksine bir durum söz konusudur. Dizilerde sosyolojik unsurlardan ziyade itikadi unsurlar yer almaktadır. Bu kapsamda izleyicinin dikkatini çeken Muhteşem Yüzyıl ve Alef dizileri tarihsel seyirden uzaklaşılmadan seyirciye Aleviliğe ve itikadi yapıya ilişkin ögeleri aktarmıştır. Yunus Emre Aşkın Yolculuğu dizisinde ise Yunus Emre ile Taptuk Emre'nin itikadi özellikleri tarihsel gerçeklikten bağımsız, Sünni İslam öğretisi paralelinde ele alınmıştır.

Cinema, which is accepted as the seventh of fine arts, is a complex, layered and wide field that can be examined with different methods. In the studies to be conducted, it is possible to examine aesthetic elements as well as cultural analyses by making use of the narrative and visual elements of films. As it is known, the images people watch can be decisive in how they perceive events and phenomena. The influence of cinema in making sense of events and phenomena has increased with the introduction of television broadcasting and then digital platform broadcasting. In this respect, cinema has affected Alevis as well as all segments of society, and this effect has deepened with the subject of Alevism in cinema. In this study, "What is the perception of Alevism in cinema and is Alevism explained to the audience by remaining faithful to the historical and religious structure?" questions were tried to be answered. The fact that films can be watched in cinema, television and digital platforms, as well as the fact that a film can be made into a TV series or a TV series can be made into a film, has led to a more comprehensive and broad approach to the study. In this sense, since it would not be sufficient to deal with the films shown in the cinema in order to understand the subject, a sample of television and digital platform series was selected in addition to cinema films. As a result of the analyses, it has been determined that six concepts, namely Alevi, Bektashi, Kızılbash (Redhead), the concept of Ocak (lineage of the dede) and the "dedelik Institution" (Community and religious leaders), Cem worship and semah, are predominantly used when it comes to Alevism in cinema. It can be said that these concepts related to Alevism in films and TV series are generally handled in a faithful manner and attention is paid to this issue in shaping the perception of Alevism. Another issue that needs to be mentioned about the films and TV series in the sample is that the films deal with sociological elements rather than religious elements related to Alevism. In addition, while Alevism is not the dominant element in the popular films in the sample, a realistic perception of Alevism is the dominant element in independent films. When we look at the TV series, there is a situation contrary to the films. In the series, there are religious elements rather than sociological elements. In this context, the Magnificent Century and Alef series, which attracted the attention of the audience, conveyed elements related to Alevism and the religious structure to the audience without moving away from the historical course. In the Yunus Emre Aşkın Yolculuğu (Journey of Love) series, the religious characteristics of Yunus Emre and Taptuk Emre were handled in parallel with the Sunni Islam doctrine, independent of historical reality.