Hurufilik düşüncesindeki "Vech (İnsan yüzü)" kavramının Alevi-Bektaşi kültürüne etkisi

Abstract

Bu çalışma, Alevi-Bektaşi inanç sistemi ile Hurufilik arasındaki ilişkiyi "vech (insan yüzü)" kavramı üzerinden ele almayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda çalışmada Hurufiliğin Alevi-Bektaşi inanç sistemi üzerindeki etkisi, niceliksel (tarihî, kültürel, doktriner) ve niteliksel (Tanrı-evren-insan ekseninde, sınırlı, göreli) parametreler üzerinden ve somut delillerle ortaya koyularak ilişkinin mahiyeti belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada, Hurufiliğin Alevi-Bektaşi inanç sistemi üzerindeki etkisinin sebeplerinin neler olabileceği sorusuna cevap aranırken aynı zamanda Hurufiliğin doğru tanımlanmasının gereği de vurgulanmıştır. Bu gereklilik, iki inanç sistemi arasındaki benzerliğin doğru yerde aranması nedeniyle vurgulanmaya değer görülmüştür. Bu doğrultuda öncelikle Hurufiliğin tarihî, dinî ve doktriner çerçevesi çizilmiştir. Daha sonra ise her iki inanç sisteminin Tanrı-evren-insan tasavvuru konusunda ortak bir inanç evrenini benimsediği hususu vech kavramı üzerinden izah edilmeye çalışılmıştır. Bu noktada, iki inanç sisteminin İslam düşünce geleneğindeki ortak yerinin irfâni, tasavvufî ve mistik gelenek olduğu ve söz konusu etkileşimin hem niceliğinin hem niteliğinin bu çerçevede aranması gerektiği öne sürülmüştür. Nihayet, bu teorik çerçeve içinde, Alevi-Bektaşi literatüründe "vech" kavramının izi sürülmüş ve Alevi-Bektaşi inanç sistemine etki eden bu ve bununla doğrudan ilgili diğer kavramlar üzerinden etkinin somut delilleri ortaya konmaya çalışılmıştır.

This study aims to examine the relationship between the Alevi-Bektashi belief system and Hurufism through the concept of "vech (human face)". In line with this purpose, the study intends to determine the nature of the relationship through quantitative (historical, cultural, doctrinal) and qualitative (God-universe-human axis, limited, relative) parameters and concrete evidences. In the study, while searching for an answer to the question of the reasons for the influence of Hurufism on the Alevi-Bektashi belief system, the necessity of a correct definition of Hurufism is also emphasised. This necessity is deemed worth emphasising because the similarity between the two belief systems is sought in the right place. Accordingly, firstly, the historical, religious and doctrinal framework of Hurufism is drawn. Then, it is tried to explain the similarity between the two belief systems in terms of the conception of God-universe-human through the concept of wech. At this point, it is argued that the common place of the two belief systems in the tradition of Islamic thought is the wisdom, tasavvufic and mystical tradition and that both the quantity and quality of the interaction in question should be sought within this framework. Finally, within this theoretical framework, the concept of "vech" has been traced in the Alevi-Bektashi literature and concrete evidence of the influence of this and other directly related concepts on the Alevi-Bektashi belief system has been tried to be revealed.