Koçu Baba Ocağı'na ait bir risale (Çeviri yazı-inceleme-tıpkıbasım)

Abstract

Anadolu'da yer alan Alevi-Bektaşi Ocaklarından olan Koçu Baba Ocağı'na XIX. yüzyılda hediye edilmiş bir el yazması, çalışmamızın ana konusunu oluşturmaktadır. Tezin birinci bölümünde Araştırmanın amaç, kapsam ve yöntemini açıkladıktan sonra Alevilik, Bektaşilik ve Kızılbaşlık hakkında verdiğimiz bir ön bilgiyle Alevilikte Ocaklar ve Koçu Baba Ocağı hakkındaki bilgileri de aktarmaktayız. Koçu Baba hakkında sözlü gelenekte ve tarihsel süreçte birçok tanımlama bulunmasının yanı sıra türbesinin önünde yer alan kitabesindeki bilgilerden Seyit Hasan Gazi olarak Hacı Bektaş Veli'nin amcasının oğlu olduğu ayrıca Abdal Musa'nın ve Mehemmed Abdal'ın babası olduğu şeklinde kayıtlar da mevcuttur. Hacı Bektaş Veli Dergâhına bağlı bir ocak olarak geçmişten bugüne Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde Koçu Baba soyundan gelen dedelerin talipleriyle cem ibadeti yaptığı bilinmektedir. Bu açıdan Koçu Baba Ocağı, bir ocak olarak veli kültü özelliği göstermesi, postnişinlerinin seyit olması ve taliplerinin yer alması bakımından Alevi-Bektaşi Ocak araştırmalarında da bilinen özelliklere sahip bulunmaktadır. Bu ocağa hatıra olarak emanet edilmiş eserin yazarı olan Muhammed Hamdullah Çelebi, Hacı Bektaş Veli Çelebilerindendir. Bu sebepten dolayı eserin yazarı olan Hamdullah Çelebi'nin tarihî kişiliği hakkında da araştırmamızda bilgiler sunmaya çalıştık. Araştırmalarımız esnasında tarihsel verilerin ve arşiv belgelerinin karşılıklı incelenmesi de tarihsel gerçekliğe ışık tutacağı için son derece önemlidir. Tezin ikinci bölümünde Osmanlı Türkçesi ile yazılmış olan el yazmasının Latin alfabesiyle yazımı ve günümüz Türkçesine aktarımını yapmış bulunmaktayız. 1814 yılında yazılmış olan eser, Hacı Bektaş Veli Dergâhının 1824 tarihinde Postnişini olduğu bilinen Şeyh Feyzullah Efendi'nin oğlu Muhammed Hamdullah Çelebi imzasını taşımaktadır. Söz konusu risalede erkânnâme ve tasavvufî konularına yer verilmektedir. Eserin son kısımlarında Hamdullah Çelebi'ye ait olduğunu düşündüğümüz şiirler yer almaktadır. Eserin bazı sayfalarının eksik olduğunu sayfaların sonundaki belirleyici kelimelerin bir sonraki sayfanın başında yer almaması ve metin bağlamındaki kopukluklardan anlamaktayız. Üç farklı sayfada yer alan mühürlerdeki "Abdühü's-Seyyid Muhammed Hamdullah" ifadesinden dolayı mühürlerin Muhammed Hamdullah Çelebi'ye ait olduğunu düşünmekteyiz. Nitekim üslubundan da anlaşılacağı üzere tarihsel manada yol gösterici olduğunu düşündüğümüz bir eseri çevirmiş bulunmaktayız. Yöntem olarak metinlerde geçen Arapça ifadelerin harf ve işaretlerini metne bağlılık esasına dayanarak olduğu haliyle yazmış bulunmaktayız. Bunun yanında Aleviliğin yol bilgisi olarak önemsediğimiz bazı konuların açıklayıcı bir şekilde sunulmasına özen gösterilmiştir.

Koçu Baba Ocağı, one of the Alevi-Bektashi Ocaks in Anatolia, dates back to the 19th century. A manuscript given as a gift in the 19th century constitutes the main subject of our study. In the first part of the thesis, after explaining the purpose, scope and method of the research, we provide preliminary information about Alevism, Bektashism and Qizilbashism, and also provide information about Alevi ocaks and Koçu Baba Ocağı. In addition to the many descriptions about Koçu Baba in the oral tradition and historical process, there are also records from the information in the inscription in front of his tomb that he is the son of Haci Bektas Veli's uncle as Seyit Hasan Gazi and that he is the father of Abdal Musa and Mehemmed Abdal. As an ocak affiliated with the Haci Bektas Veli Dervish Lodge, it is known that the grandfathers from the Koçu Baba lineage have performed cem worship with their disciples in various regions of Anatolia from past to present. In this respect, Koçu Baba Ocağı has characteristics that are also known in Alevi-Bektashi Ocaks research in terms of its saint cult characteristics as an ocak, its postnishins being seyyids and its suitors. Muhammed Hamdullah Celebi, the author of the work entrusted to this ocak as a souvenir, is one of the Haci Bektas Veli Celebis. For this reason, we tried to provide information in our research about the historical personality of Hamdullah Celebi, the author of the work. During our research, mutual examination of historical data and archive documents is extremely important as it will shed light on historical reality. In the second part of the thesis, we transcribed the manuscript written in Ottoman Turkish with the Latin alphabet and translated it into modern Turkish. The work, written in 1814, bears the signature of Muhammed Hamdullah Celebi, the son of Sheikh Feyzullah Efendi, who is known to have been the Postnishin of Haci Bektas Veli Dervish Lodge in 1824. In the treatise in question, the subjects of virtues and Sufism are included. The last parts of the work include Hamdullah Celebi's poems. We understand that some pages of the work are missing from the fact that the defining words at the end of the pages do not appear at the beginning of the next page and from the breaks in the context of the text. We think that the seals belong to Muhammed Hamdullah Celebi due to the phrase "Abdühü's-Seyyid Muhammed Hamdullah" on the seals on three different pages. As a matter of fact, as can be understood from its style, we have translated a work that we think is historically guiding. As a method, we have written the letters and signs of the Arabic expressions in the texts as they are, based on the principle of adherence to the text. In addition, care has been taken to present some issues that we consider important as the path information of Alevism in an explanatory manner.