Cumhuriyet Döneminde lâiklik ve lâiklik uygulamaları ile bunların sekülerizmle ilişkisi

Abstract

Laiklik, üzerine birçok akademik çalışma yapılmış, hala yapılan ve tarihsel süreç içerisinde güncelliğini koruyarak tartışılagelen bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu noktada ortaya konulan çalışmalar genelleme yapılacak olursa kendilerine laik diyen laiklik destekleyicileri ile laiklik karşıtları olarak çalışma yapan iki ayrı grup tarafından yapılmaktadır. Konuya tarafsız olarak yaklaşım gösteren çalışmalar bulunmakla birlikte sınırlı sayıdadır. Yine laiklikle ilgili Cumhuriyet dönemi uygulamaları ve bu uygulamaların sekülerizmle olan ilişkisinin ortaya konulması literatüre zenginlik katacaktır. Bu noktada laiklik ve sekülerizm arasındaki farklarda önem arz etmektedir. Laikliğin en geniş ve bilinen tanımı din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması, dine ve devlete ait olanların birbirinden ayrıştırılmasıdır. Bu tanım aynı zamanda eşitlik ilkesi gereği devletin vatandaşlarına karşı tutumlarında vatandaşların hangi dinden, hangi mezhepten olursa olsun eşit yaklaşması anlamını taşımaktadır. Sekülerizm ise din ve bireylerin yaşamlarının tamamen birbirinden ayrılmasıdır. Başka bir ifade ile laiklik “din devlete karışmasın” ve aynı zamanda “devlet vatandaşlarının dinine karışmasın” ifadeleri ile özetlenirken sekülerizm “din insanların hayatına karışmasın” ifadesi ile özetlenebilmektedir. Bu ifadelerden yola çıkarak diyebiliriz ki: Her seküler, laiktir ama her laik, seküler değildir. Türk tarihinde laikliğe benzer uygulamalar ve yaşam tarzı modelleri her dönemde bulunmaktadır. Ancak ilkesel olarak ve sistemli bir şekilde devlet yönetiminde laikliğin yer bulması ve laikliğin toplumsal yapıya benimsetilerek içerisine sindirilmesi Cumhuriyet döneminde olmuştur. Bu noktada Devletin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün zihnindeki toplumsal yapı ve devlet modelinin temelinde laiklik ilkesinin bulunmaktadır. Bu durumun sebebi Mustafa Kemal Atatürk tarafından her dine ve her dinden vatandaşa eşit mesafeli olunmasının çağdaş ve modern bir devlet ile toplum olmanın gereği olarak görülmesidir. Bu doğrultuda gerçekleştirdiği devrimlerin laikliğin temellendirilmesi noktasındaki önemi ortadadır. Başka bir ifade ile Cumhuriyet dönemi devrimlerinin birçoğunun temelinde laiklik ilkesi yer almaktadır. Yani modern ve laik bir toplum oluşturma amacı beraberinde temelinde laiklik bulunan inkılapları getirmiştir. Çalışmanın temel konusu devrimlerin sekülerizmle olan ilişkisinin değerlendirilmesidir. Sonuç olarak laiklik ile sekülerizm ayrımı tam yapılamamış, dinin devletten tamamen ayrılmasının, vatandaşlara din ve vicdan hürriyetinin sağlanmasının ötesinde vatandaşların yaşamlarına müdahale imkânı veren birtakım yeniliklerde kendisine yer bulmuştur. Vatandaşların yaşamına yapılan müdahale ise laikliğin toplumsal hayata aşılanması amacını içerse de sekülerizmi temsil edecek birer hal almıştır. Yine laikliğin bir gereği olarak din işlerinin devlet işlerinden ayrılması gerekirken; din, devletten tamamen ayrılmamış, Diyanet İşleri Başkanlığı vasıtasıyla devlet hiyerarşisinde yer alan bir olgu olarak kalmıştır. Bu durum Türkiye Cumhuriyeti’ne özgü bir laikliği ortaya çıkarmıştır.