Morfoloji/sarf ilmi kelime çekiminde klasik yöntem olarak el usûlü

Abstract

Dilbilimciler, kadim dillerin zaman içinde meydana gelen değişimlere karşı dirençli olduklarını ve özgün karakteristik yapısı içerisinde yeni kelime ve kavramlar türetme kudretini taşıdığını belirtmektedirler. Kadim dillerden biri olan Arapçanın özellikle Farsça, Osmanlıca ve Türkçeyi besleyen aynı zamanda var eden yapısı, bu potansiyelinin göstergesidir. Arapçanın bu yetkinliği onun öğretimini de her dönemde önemli bir yere koymuştur. Günümüzde Arapça eğitiminde kullanılan farklı eğitim metotları benimsenmekle birlikte özellikle bir disipline yeni intisap edenler için özetlenen bazı pratik metotlar ve kısa yollar buluna gelmiştir. Bunlardan biri de, sarf ilminde klasik bir yöntem olarak işlevselliği bulunan ve kelime çekimlerinde uygulanan el şeması çekimi (tasrifât) olarak adlandırabileceğimiz bir yöntemdir. Morfoloji/Sarf ilminde herhangi bir kelimenin 13 fiil ve 11 isim varyasyonundan oluşan muhtelife çekimleri, bunların muttaride şeklindeki alt sîga çekimleri, baplara nakil yoluyla çoğaltılan sîgaları ve özellikle her birinin zamir çekimleri ile birlikte aşırı artan kalıpları büyük bir yekûn teşkil etmektedir. Sarf derslerinde kelimelerin bu yoğun çekimini kolaylaştırıcı unsur olarak bazı tablo, şema ve renklendirme gibi yöntemler kullanılmaktadır. Bunlardan birisi de el şemasının resim ve şekli değil; bizzat elin kendisini bu sürece dâhil etme yöntemidir. Çalışmada bu yöntemin tarihi, mahiyeti, önemi, öğrenciler üzerindeki etkisi, diğer yöntemlerle mukayesesi ve eğitim sürecine katkısı değerlendirilecektir. Arapça eğitiminde olağan olmayan şartlar da dâhil olmak üzere her zaman ve zeminde tek başına yol almak zorunda kalan öğrencilere ihtiyacı olan pratik metotlar ve görselliği artırılmış materyaller sağlamak önem arz etmektedir. Bu sebeple sarf eğitimindeki kelime çekimine farklı bir bakış olan ele alacağımız yöntem, hala işlevselliğini koruyan önemli konumuyla dikkat çekmektedir. Sondan eklemeli diğer dillerin aksine Arapçada bir kelime, sonuna, başına ve ortasına aldığı ilavelerle anlam ve lafız yönünden yeni bir kelimeye dönüşebilmektedir. Arapça çekimli bir dil olup yeni sözcükler türetilirken veya çekim yapılırken sözcük kökünde değişiklikler olur. Mesela k-b-l kökünden türetilen kabûl, kâbil, makbûl, ikbâl, takbil, istikbâl, mustakbel, mukâbele, kâbiliyyet gibi isim formlarında, bu kökün baplara nakledildiğinde elde edilen fiil formlarında ve bunların zamirlerle çekimi ile birlikte elde edilen sığa/formlarda olağanüstü sayıda bir artış gözlemlenmektedir. Bu potansiyel karşısında bir kökten kelime türetme ve çekim usulü bilinmediği takdirde kökün değişik formları ifade edilememekte ya da kelimenin farklı formları görüldüğünde bu değişimin amacı ve kelimeye kattığı anlamlar fark edilememektedir. Çekim yöntemi, otomatik olarak bu becerisini geliştiren kişiye çekim konusunda geniş bir perspektif kazandıracaktır. Bu tarz bir uygulamanın sonuçlarının gözlemlenmesi ve sonuç odaklı bu tarz bir pratiğin imkân ve kazanımlarının ortaya konulması morfolojik yapıda önem arz etmektedir.