Ebussuûd Efendi'nin bazı Kur'an ayetlerini tarih perspektifinden yorumlaması

Abstract

Ebussuûd Efendi, tefsiri İrşâdü’l-aklı’s-selim ilâ mezâyâ’l-Kur’âni’l- Kerim’in mukaddimesinde asıl adının Muhammed olduğundan bahsetmektedir. “Ebussuûd Efendi” ifadesi ise onun künyesi veya lakabıdır. Ona bu lakabın neden verildiği hakkında kaynaklarda yeterli bilgiler bulunmamaktadır. Babası Şeyh Muhyiddin Muhammed Yavsi, henüz Amasya’da şehzade olan Bayezid’in dostluğunu ve sevgisini kazanmış, bu nedenle şehzade Şeyh Muhyiddin Muhammed Yavsi’yi İstanbul’a davet etmişti. İlk eğitim ve öğretimini babasının yanında yapmış, ondan kelam, belagat ve tefsirle ilgili çeşitli kitaplar okumuştur. Yavuz Sultan Selim döneminde çeşitli medreselerde görev yapmıştır. Bir süre sonra baş müderrisliğe atanmış, Kanunî Sultan Süleyman döneminde Rumeli kazaskerliğine yükselmiştir. Bu görevi sekiz yıl yürüten Ebussuûd Efendi, Fenârîzâde Muhyiddin Efendi’nin yerine şeyhülislam olmuştur. Otuz yıla yakın bir süre bu görevde bulunmuştur. Ebussuûd Efendi, görevi sırasında birçok yeniliklere imza atmış, Tefsir, fıkıh, kelam, akaid ve tasavvuf alanlarında eserler vermiş, özellikle fıkhi konularda verdiği fetvaları ve Arapça kaleme aldığı İrşâdü’l-aklı’s-selim ilâ mezâyâ’l-Kur’âni’l-Kerim adlı tefsiri ön plana çıkmıştır. O, Osmanlı döneminde yetişen tefsir âlimlerinin çoğunun Kur’an’ın tamamını tefsir etmek yerine, yazılan tefsirlere haşiye ve talik yazan müfessirler gibi olmayıp, Kur’an’ın tamamını Arapça tefsir etmiştir. Bu nedenle ona, “Sultânü’l-müfessirîn, Hatîbü’l-müfessirîn, Hâtimetü’l- müfessirîn” gibi unvanlar verilmiştir. Ona verilen bu unvanlar, onun tefsir ilmindeki yerini belirlemiştir. Ebussuûd Efendi, Arapça olarak kaleme aldığı tefsirini yazarken, Fahreddin er-Râzî’nin (ö. 606/1210) Mefâtîhu’l- gayb ve Nesefî’nin (ö. 710/1310) Medârikü’t-tenzîl adlı tefsirlerinden haylice yararlanmıştır. Araştırmada Ebussuûd Efendi’nin tarihe bakışı ve tarih hakkındaki görüşleri incelenmiştir. Onun tarihle ilgili görüşlerini, ayetlere getirdiği yorumlar çerçevesinde değerlendirmek gerekir. Ebussuûd Efendi’nin tarihle ilgili görüş ve yorumları henüz araştırma konusu yapılmadığı için ayetlere diği yorumları ve tespitleri incelenerek bir kanıya varmak mümkün olur.