Başkurt Türklerinin destanlarında mitolojik unsurlar

Abstract

Bir milletin kimliği oluşturan, tipik özelliklerini belirleyen ve ortak tarihini yansıtan değerler millî kültürü oluşturmaktadır. Milletler, en kadim zamanlardan günümüze evreni anlamlandırma maksadıyla merak duymuş ve yaşamın devamlılığını sağlamak için inanç arayışında olmuştur. Bu merak ve arayış çeşitli düşünce sistemlerini doğurmuştur. Bu bağlamda mitler ortaya çıkmıştır. Toplumlar kültürel üretimde bulunarak millî kültürü diri tutmaktadır. Böylelikle de ortaya çıkarılan sözlü ve yazılı kültür kaynakları kuşaklar arasında aktarılarak öz benlik korunmaktadır. Halk Edebiyatı unsurlarına yansıyan mitsel ögeler, Türk Dünyası için kültürel payda oluşturmaktadır. Millî kültürü besleyen kaynaklardan olan, Halk Edebiyatı ürünleri içerisinde destanlar önemli bir yere sahiptir. Destanlar, tarihi aydınlatmanın yanı sıra o milletin değer yargılarına, yaşam ve düşünce tarzına da ayna tutmaktadır. Bu nitelikle destanlar, mitolojik unsurları bünyesinde barındıran önemli birer miras olarak yer almaktadır. Bu tez çalışmasında zengin destan birikimi olan Başkurt Türklerinin yazılı destanları, mitolojik unsurlar bağlamında incelenmektedir. Başkurt Türkçesinden, Türkiye Türkçesine aktarılmış olan; çeşitlenmeleri ile birlikte toplamda yetmiş dokuz adet destan ve destan parçası metinleri ele alınmıştır. İşlenen metinlerde mitolojik ögeler, belirli bir sistem dâhilinde çalışılmıştır. Başkurt Türklerinin destan geleneğine yansıyan mitsel düşüncelerin muhtevaya uygunluğu, elde edilen bulgular üzerinden yorumlanmaktadır. Başkurt Destanları mitolojik içerik bakımından çeşitli ve geniş çalışma alanı sunmaktadır. Aynı zamanda bu destanlara yansıyan Başkurt mitolojik düşünce sistemi ile Türk Dünyası mitlerinin örtüşmekte olduğu sonucuna varılmaktadır.

The values that form the identity of a nation, determine its typical characteristics and reflect its common history, constitute the national culture. From the beginning of time to the present, nations have been curious to make sense of the continuation of life. This curiosity and search has given birth to various thought systems. In this context, myths emerge. Societies preserve national culture through cultural production. Thus, the unearthed oral and written cultural resources are transferred between generations and the self is protected. Mythical elements reflected in folk literature elements form a cultural denominator for the Turkish World. The epics have an important place among the folk literature products, which are the sources that feed the national culture. In addition to illuminating the history, epics also mirror the value judgments, way of life, and way of thinking of that nation. With this qualification, epics take place as an important heritage that includes mythological elements. In this thesis, the written epics of he Bashkir Turks, who have a rich epic accumulation, are examined in the context of mythological elements. Translated from Bashkir Turkish to Turkey’s Turkish; a total of eighty epics and epic fragments, together with their variations, were discussed. In the processed texts, mythological elements were studied within a certain system. The conformity of the mythical ideas reflected in the epic tradition of the Bashkir Turks to the content is interpreted through the findings. The Bashkir Epics offer a diverse and wide field of study in terms of mythological content. At the same time, it is concluded that the Bashkir mythological thought system reflected in these epics an the myths of the Turkish world overlap.