Özbek Türkçesindeki aile kavramı ile ilgili atasözlerinin anlam bilimi ve söz dizimi açısından incelenmesi

Abstract

İnsanlık, var oluşundan beri varlık dünyasında bulunan maddi ve manevi unsurları iç dünyasında yer edindirmeye çalışır ve bu unsurların bilinirliği için toplumca uzlaşarak anlam yükledikleri göstergelerle sözlü veya yazılı olarak anlaşır. Anlam ve biçimlerin birbirleri ile imlenmesi sonucunda ortaya çıkan ve çıkış tarihi kesin olarak bilinmeyen, kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze kadar gelen pek çok eser bulunmaktadır. Bu eserlerden birisi de atasözleridir. Atasözleri, insan doğasına özgü kavramların kısa, akılcı bir biçimde ifade edildiği ve yaşanılan coğrafyanın etkilerine göre kavram alanının daraldığı veya genişlediği eserlerdir. Özbek Türkçesi, Türk lehçeleri tasnifleri arasında Güneydoğu (Karluk) grubunda yer alan ve Özbekistan veya Özbekistan dışında yaşayan Özbek Türklerinin konuştuğu, yazdığı dile denilmektedir. "Özbek Türkçesindeki Aile Kavramı ile İlgili Atasözlerinin Anlam Bilimi ve Söz Dizimi Açısından İncelenmesi" başlığı altında ele alınan bu yüksek lisans tez çalışmasında aile ile ilgili atasözlerinin derlenerek incelenmesi amaçlanmıştır. Tez çalışması öncelikle giriş daha sonrasında söz dizimi ve anlam bilimi olarak ayrılmış iki ana bölüm ile sonuç kısmından oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölümü olan söz dizimi'nde söz dizimi ile ilgili konuların açıklamaları ve atasözlerinin söz dizimi incelemeleri yapılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümü olan anlam bilimi'nde ise anlam, anlam bilimi çalışmaları, anlam biliminin ele aldığı konular ve atasözlerinin anlam bilimi açısından incelemeleri bulunmaktadır. Sonuç kısmında da çalışmanın konusu olan Özbek Türkçesindeki aile kavramı ile ilgili atasözlerinin söz dizimi ve anlam bilimi açısından incelenmesi sonucunda elde edilen bulguların değerlendirilmesine yer verilmiştir.

Since its existence, humanity tries to place the material and spiritual elements that have been in the world of existence in its inner world, and for the awareness of these elements, they come to an agreement orally or in writing with the signs they attach meaning to by social consensus. There are many works that have emerged as a result of the signification of meanings and forms with each other and whose exact date of origin is unknown, and which have been transferred from generation to generation and survived until today. One of these works is proverbs. Proverbs are works in which the concepts specific to human nature are expressed in a short and rational way and the concept area narrows or expands according to the effects of the geography. Uzbek Turkish is the language spoken and written by Uzbek Turks, who are in the Southeast (Karluk) group among the classifications of Turkish dialects and live outside Uzbekistan or in Uzbekistan. In this master's thesis, which is discussed under the title of "Examination of Proverbs Related the Concept of Family in Uzbek Turkish in Terms of Semantics and Syntax", it is aimed to compile and examine proverbs about family. The thesis work consists of two main sections, which are firstly the introduction, then the syntax and semantics, and the conclusion. In the first part of the study, syntax, explanations of syntax-related topics and syntax analyzes of proverbs were made. In semantics, which is the second part of the study, there are meaning, semantic studies, topics that semantic science deals with, and analyzes of proverbs in terms of semantics. In the conclusion part, the evaluation of the findings obtained as a result of examining the proverbs about the concept of family in Uzbek Turkish, which is the subject of the study, in terms of syntax and semantics is included.