Türk kültür ve inancında mezarlıkta yeme-içme ritüeli: Torunlu köyü örneği

Abstract

İnancın sürekliliğini sağlayan en temel unsurlardan birisi onun ritüel şeklindeki uygulamalar içindeki sunumunda görülmektedir. Ritüel belirli zaman ve mekânda, belirli davranış biçimi gibi özelliklerle sürekli tekrarlanan bir yapıyla icra edildiği için inanç unsuru bellekte kolayca korunmaktadır. Özellikle ölü/m ile ilgili inançların ritüel şeklinde sunumu söz konusu olunca toplumsal ve kültürel bellekte kalıcılığı artmaktadır. Ölüm olayı gerçekleştikten sonra ölen kişiye ağıt yakılmasından ölenin üzerine güzel koku, bıçak, çatal gibi malzemelerin konulmasına kadar her bir eylemin ritüelistik biçimde sunumu söz konusudur. Bahsedilen uygulamalar ölüm sonrası başlangıç ritüelleridir. Daha sonraki aşamalarda ise ritüel içinde ritüel pratikler içeren davranış ve hareketler uygulanmaktadır. Ölü ve ölüm olayı neticesinde gerçekleştirilen ritüellerden belki de en önemlisi mezar ziyaretleridir. Çünkü mezarlar, ölen kişiyi hatırlamanın en temel mekânlarıdır. Mezar ziyaretleri ise geleneksel bilginin en derin katmanlarında kültürel/inançsal ögeleri saklamaktadır. Mezarlığa girişte söylenen sözden mezarın başına gelinceye kadar her bir aşama ritüel uygulamanın bir parçasını oluşturmaktadır. Ölümle ilgili ritüel uygulamalar arasında Türk kültür ve inancında uygulanan mezarlıkta yeme-içme ritüelinden bahsetmek mümkündür. Çalışmada, Manisa’nın Salihli ilçesine bağlı Torunlu (Okçular) köyünde icra edilen mezar ziyaretinde, mezarlıkta yeme-içme eyleminin ritüel boyutu üzerinde durulacaktır. Alan araştırmasından ve literatür taramasından elde edilen veriler, yapısal-işlevsel bakış açısıyla değerlendirilecektir. Böylelikle ritüel iletişim biçiminin inanç unsurunu nasıl koruduğu ve geleceğe aktardığı tartışılacaktır.

One of the most basic elements which provide the belief with continuity is seen on presentation within its practices as ritual. Belief element is preserved easily in memory since ritual is performed by a structure which is continuosly repeated at certain time and place with features such as certain way of behaviour. Particularly, when it comes to the presentation of beliefs related to the dead/death as ritual, permanence of it in social and cultural memory increases. After the death event has taken place, it is a matter in question of ritualistically presentation of each act from lamenting for the death person to putting materials such as pleasant odor, knife and fork on the body of the dead person. The said practices are the beginning rituals after the death. At next stages, behaviours and actions containing ritual practices are performed within the ritual. Probably, the most important one of rituals which have been performed as a result of the dead or death event is cemetery visits. Because, cemeteries are the most basic spaces in remembering&memorializing the dead person. Cemetery visits keep cultural/belief-related elements in the deepest layers of traditional knowledge. Each stage from the word spoken on entering to the cemetery to coming to the graveside constitutes a part of ritual practice. It is possible to mention eating and drinking ritual in cemetery which is practised in Turkish culture and belief, among ritual practices related to the death. In the study, we will dwell upon ritualistic dimension of act of eating-drinking in cemetery visit which has been performed at Torunlu (Okçular) village of Salihli district in Manisa city. Data obtained from field research and literature review will be evaluated from a structural-functional point of view. Thus, we will discuss how way of communiation of the ritual has protected the belief element and transfered it to the future.