Farsça kaynaklı bir atasözünün divan siirindeki görünümleri üzerine: Kadr-i zer zerger-sinâsed kadr-i gevher gevherî

Abstract

Toplumların inançları ve davranış biçimlerini aktarma aracı olarak kabul edilen atasözlerinde, ortaya çıktığı halkın geçirdiği tecrübeler ile bu tecrübeler sonucunda oluşmuş olan değer, düşünce, kanaat, yaklaşım ve geleneklerin izleri bulunur. Toplumların sosyal hayatları ve tecrübelerinin edebiyatlarına yansıması kaçınılmaz bir gerçek olduğuna göre atasözleri ve deyimlerin de edebî ürünlerde yer alması olağan bir durumdur. Soyut düşüncelerin atasözleri vasıtasıyla somut bir kalıba evrilmesi, anlatılmak istenen duygunun atasözleriyle pekiştirilmesi, edebî sanatların da yardımıyla vezinli ve kafiyeli bir söylemle şiirde karşımıza çıkar. Divan şairlerinin de özellikle Necâtî’den sonra her dönemde şiirlerinde atasözleri ve deyimlere yer verdikleri görülür. Bu çalışmada, “Altının kıymetini kuyumcu, cevherin kıymetini mücevherci bilir” anlamına gelen “Kadr-i zer zerger-şinâsed kadr-i gevher gevherî” atasözünün şairlerce nasıl kullanıldığı incelenmeye çalışılacaktır. Atasözünün bulunduğu örnekler, divanlar, mesneviler, tarihî eserler, biyografik kaynaklar olmak üzere çok sayıda eser taranarak tespit edilmiştir. Söz konusu atasözünün lafzen aynı şekilde bulunduğu beyitlerin yanında, atasözünün bir bölümünün yer aldığı ya da atasözünü telmih eden örnekler de çalışmaya dâhil edilmiştir. Özünde, bir varlığın kıymetinin ancak o işin ehli tarafından hakkıyla bilinebileceği anlamı yatan atasözünün, örnek beyitlerde; sevgilinin kıymetinin ancak aşktan anlayan, gerçek âşıklar tarafından bilineceği, şairin şiirinin değerinin ancak nükteden, şiirin inceliklerinden anlayan bu konuda ehil kişilerce bilineceği, kişinin insanî kıymetinin ancak onu hakkıyla tanıyanlar tarafından bilineceği şeklinde işlendiği görülmektedir.

The proverbs, which are accepted as a means of transferring the beliefs and behaviors of the societies, have traces of the people's experiences and the values, thoughts, opinions, approaches and traditions formed as a result of these experiences. Since it is an inevitable fact that the social lives and experiences of societies are reflected in their literatures, it is usual for proverbs and idioms to be included in literary products. It appears in poetry with the help of literary arts, to evolve abstract ideas into a concrete pattern through proverbs, to reinforce the emotion that is intended to be explained with proverbs. Divan poets are also seen to have proverbs and idioms in their poems, especially after Necâtî. In this study, it will be tried to examine how the proverb, “Kadr-i zer zergerşinâsed kadr-i gevher gevherî” which means that gold knows the value of the jeweler and the jeweler knows the value of the ore. Samples with proverbs were found by scanning a large number of works, including divans, mesnevis, historical works, and biographical sources. In addition to the couplets in which the proverbial word in question is located, examples that include a part of the proverb or suggest the proverb are included in the study. In essence, the proverb, which means the value of an asset can only be known by the competent of that business, in the example the proverb in couplets; it is seen that the value of the lover will be known only by the true lovers, who understands the love, the value of the poet's poetry will be known only by those skilled in this subject who understands the nuance of the poetry, and that the human value of the person is known only by those who know him well.