Nizari İsmailileri, Hurufi ve Bektaşî ilişkisi bağlamında Anadolu aleviliğine ilişkin yeni bir değerlendirme

Abstract

İsmaililik Anadolu’yu Suriye’den başlayarak Azerbaycan da dahil olmak üzere çevreleyen bir inanç grubudur. İsmaililiğin Anadolu’daki dini inançlara etki etmesi kaçınılmazdır. Anadolu Alevi Bektaşi dini grupları hulul, tenasüh, ahiret inançları bakımından ve kadın erkek toplu ibadet biçimleri ile Nizari İsmaililerine benzemektedirler. Özellikle Babagan Bektaşileri hem inanç hem de daha belirgin bir biçimde namaz ibadeti ile Nizari İsmaililerine benzemektedir. Nizari İsmaili namaz yorumu ile Babagan Bektaşi namaz yorumu arasındaki benzerlikler vakit, şekil ve içerik olarak ortaya çıkmaktadır. Nizari İsmaililerinin Hurufi tarikatında yer edinmeleri ve bu tarikatın Balkan coğrafyasında etkin olmasıyla Babagan Bektaşileri İsmaili etki altında kalmıştır. Nizari İsmaililiği ile Anadolu Aleviliği namaz yorumları, farklı başka bir dini grubu, muhtemelen Karmati İsmaililerini akla getirmektedir. Hacıdede ve Şeyhkoyun köylerindeki Babagan Bektaşilerinin namaz ibadetlerinin uygulanış biçimleri ile Nizari İsmaili etkileri göstermesi bakımından önemlidir.

İsmailism is a belief system which surrounds Anatolia including Syria and Azerbaijan. Thus, it inevitably has influenced the other belief systems in Anatolia. Anatolian Alevi Bektashi religious communities for instance, resemble Nizari İsmailis in terms of beliefs regarding hulul (antropoformism), reincarnation and afterlife, besides practices like men and women praying together. Specifically Babagan Bektashis resemble Nizari İsmailis in respect to both belief and more specifically namaz. Similarities between the namaz versions of Nizari İsmailis and Babagan Bektashis are time, pattern and content of namaz. When Nizari İsmailis gained ground in Hurufi sect which proceeded to be affective in the Balkans, Babagan Bektashis were inspired by İsmailism. Namaz versions of Nizari İsmailism and Anatolian Alevism remind another religious group e.g. Karmati İsmailis. Namaz practices of Babagan Bektashi residents of Hacıdede and Şeyhkoyun villages are significant with regard to having the characteristics of Nizari İsmailism.