Sosyokültürel yapının efsanelere yansıması bağlamında Şanlıurfa efsaneleri

Abstract

Bir yer, kişi veya olay hakkında anlatılan, sanat kaygısından uzak, içinde olağanüstülükler barındıran ve inandırıcı olma özelliği gösteren kısa nesir anlatılar olarak tarif edilen efsaneler; bir toplumun inancı, kültürü, dili, gelenekleri, idealleri ve ahlak anlayışı ile ilgili dinleyenlere fikir veren anlatılardır. İcra bağlamı ve işlevleri dikkate alındığında toplumlar için zaman zaman bir norm kaynağı olarak da telakki edilen efsaneler, toplumların sosyokültürel dokusunu yansıtan anlatıların başında gelmektedir. Farklı etnik ve dinî grupların bir arada yaşadığı Şanlıurfa, peygamberler dönemine uzanan köklü tarihi ile birçok efsaneye kaynaklık etmiş bir şehirdir. Bu çalışmada, alan araştırması ve yazılı kaynaklardan yararlanma yöntemiyle yöreden derlenen otuz bir efsaneden hareketle yöredeki sosyokültürel yapının Şanlıurfa efsanelerine nasıl yansıdığı irdelenmiştir. Efsanelerin toplum hayatından beslenmesi, toplum hayatını yönlendirmesi, Şanlıurfa efsanelerinin mahallî kültürel unsurları bünyesinde barındırmasına zemin teşkil etmiştir. Bu makalede mahallî kültür unsurlarının hangi başlıklar bağlamında değerlendirilebileceği ortaya konmuştur. Yapılan inceleme sonucunda Şanlıurfa’daki sosyokültürel yapının “gündelik hayat, adlar ve adlandırmalar, bitkiler ve hayvanlar, mutfak kültürü, mekânlar ve yapılar, peygamberler, mutasavvıflar ve şeyhler” başlıklarında yöre efsanelerine yansıdığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda Şanlıurfa efsanelerinin yöredeki özgün sosyokültürel yapıyı gelecek kuşaklara aktaran halk anlatılarından biri olduğu sonucuna varılmıştır.

Legends described as short prose narratives about a place person or event, free from art anxiety, containing extraordinaries and being believable; they are narratives that give an idea to the listeners about the faith, culture, language, tradition ideals and morality of a society. Legends, cuhich are sometimes referred to as a source of norm for societies when the contex and function of execution are taken into account are among the narratives that reflect the sociocultural fabric of society Şanlıurfa, where different athnic and religious groups live together is a city that has been the source of many legends with its long history dating back to the period of prophets. In this study, it is examined how the sociocultural structure in the region is reflected in Şanlıurfa legends based on rhirty-one legends complied from the region contain by field research and using written resources. The freeding of legends from public life, directing public life has been the basis for Şanlıurfa legends to local cultural elements. In this article, it is revealed which topics can be evaluated in the context of local cultural elements. As a result of examinition, it was determined that the sociocultural structure in Şanlıurfa was reflected in the local legends under the headings of “Daily life, names and nods, plantsand and animals culinary culture, placer and structures, prophets and sheikhs sufi (mystik)”. In this context, it has been concluded that Şanlıurfa legends are one of the folk narratives that convey the original sociocultural structure in the region to future generations.