Belirtme durumu çekiminin kommunist gazetesi örneğinde Sovyet dönemi Azerbaycan Türkçesindeki değişimi ve bu değişimde SSCB’nin dil planlaması politikasının etkisi

Abstract

Türk dilinin durum çekimlerinden biri olan belirtme durumu, ekli (+I) veya eksiz (Ø) olmak üzere iki biçimde gerçekleşir. Ekli belirtme durumu çekiminin, Türk yazı dillerinde farklı ses ve biçim özellikleriyle kullanıldığı görülmektedir. Eski Türkçe döneminde ana hatlarıyla ortak bir biçimde yapılan bu çekimin, 11. yüzyıldan itibaren doğu, kuzey ve batı bölgelerindeki üç farklı coğrafyada gelişimini sürdüren Türk yazı dili geleneklerinde farklı biçimbirimlerle yapıldığı görülmektedir. Bu farklılıkların görüldüğü kollardan biri de Oğuzcadır. Batı Oğuzcanın doğu kolunu oluşturan Azerbaycan Türkçesinin tarihî gelişim sürecinde de bu çekimin biçimbirimlerinde çeşitli değişimler görülmektedir. Bu değişimler, özellikle farklı alfabelerin kullanıldığı Sovyet Dönemi Azerbaycan basınına da açık bir biçimde yansımıştır. Azerbaycan Komünist Parti Merkezi Komitesinin yayın organı olması nedeniyle Sovyet Dönemi Azerbaycan Türkçesinin en önemli gazetesi olan Kommunist gazetesi, 29 Ağustos 1919-27 Ağustos 1991 tarihleri arasında Arap, Latin ve Kiril olmak üzere üç farklı alfabede yayımlanmıştır. Bu özelliği nedeniyle, Azerbaycan Türkçesindeki ses ve yazım değişimlerinin incelenebilmesi açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu açıdan bakıldığında özellikle Oğuz Türkçesinde belirgin değişimleri görülen belirtme durumu çekiminin gazetenin farklı alfabelerle yayımlanmış sayılarındaki örnekleri bu değişimin niteliğini açık bir biçimde göstermektedir. Ancak değişimin alfabelere göre farklılık göstermesi, değişimlerin doğal bir süreç içerisinde değil, SSCB’nin dil plânlaması politikası sonucunda olabileceğini düşündürmüştür. Bu çalışmada, belirtme durumu çekiminin tarihî gelişimi, Azerbaycan Türkçesinin yazı dili olma sürecindeki değişimi, bu değişimin Arap, Latin ve Kiril harfli metinlerdeki görünümü Kommunist gazetesindeki farklı alfabelerle yayımlanmış metinler örneklemi üzerinde incelenmiş ve bu değişimlerin Azerbaycan ile Türkiye Türklüğünün kullandığı ortak yazı dilini ayırmaya yönelik politik dil planlamasının bir parçası olup olmadığı üzerinde durulmuştur.

As one of the Turkish case suffixes, accusative case is used in two forms as being with suffix (+I) or without suffix (Ø). It is observed that the accusative case inflection with suffix is used with different phonetic and morphological features in Turkish written languages. It is observed that this inflection, which was mainly made in a common way in the Old Turkic period, has been made with different morphemes in the Turkish written language traditions that have continued to develop in three different geographies in the eastern, northern and western regions since the 11th century. One of the branches where these differences are observed is Oghuz language. Various changes have been observed in the morphemes of this inflection in the historical development process of Azerbaijani Turkish, which is the eastern branch of Western Oghuz. These changes were clearly reflected in the Azerbaijani press, especially in the Soviet Era, where different alphabets were used. Kommunist newspaper, which was the most important newspaper in Azerbaijani language in the Soviet Era as it was the media organ of the Azerbaijani Communist Party Central Committee, was published between August 29, 1919 and August 27, 1991 in three different alphabets as Arabic, Latin and Cyrillic. Due to this feature, it has a unique importance in terms of analysing the phonetic and spelling changes in Azerbaijani Turkish. Within this scope, examples of the accusative case inflection, which has significant changes especially in Oghuz language, in the issues of the newspaper published in different alphabets clearly show the nature of this change. However, the fact that the change varied by the alphabets made us consider that the changes may not have occurred in a natural process, but as a result of the language planning policy of the USSR. In this study, the historical development of the accusative case inflection, the change in Azerbaijani Turkish’s process of being a written language, and the appearance of this change in the texts with Arabic, Latin and Cyrillic letters were analysed on the sample of texts published in different alphabets in the Kommunist newspaper, and it was discussed whether these changes were a part of the political language planning to separate the common written language used by the people of Azerbaijan and Turkey.