Ali Kuşçu'nun illet ve malul hakkındaki görüşleri

Abstract

Ali Kuşçu (öl. 879/1474), kelâma dair Nasîrüddin Tûsî’nin (ö. 672/1274) Tecridü’l-akâid adlı kitabına yazdığı şerh onun kelâmî ve felsefî düşüncelerini aktardığı en önemli eseridir. Bu bildiride onun bu eserinden hareketle “İllet ve Malul” hakkındaki düşüncelerini tartışmaya çalışacağız. Kuşçu, illet ve malulün tanımı ve sınıflandırmasında Aristotelesçi geleneği takip etmiştir. O, illeti “bir mevcudun var olabilmek için kendisine ihtiyaç duyduğu şey” şeklinde tanımlar. Kuşçu, illetlerin sayısını madde, sȗret, fâil ve gaye olmak üzere dört ile sınırlandırır. Bunlardan madde ve sȗret şeyin mahiyetini oluşturur ve dâhili nedenler olarak adlandırılır. Fâil ve gaye ise varlık nedeni olarak harici nedenleri teşkil eder. Kuşçu, malulün gerçekleşmesi için gerekli şart ve yine malulün yokluğuna sebep olan engelleri “hazırlayıcı nedenler” olarak değerlendirir. “Tam illeti” “şeyin kendisine ihtiyaç duyduğu şeylerin bütünü” anlamında kullanır. Bazen tam illet, fâil anlamında bazen ise gaye anlamında kullanılır. Kuşçu’nun gayretini daha çok fâil illet konusuna ve teselsülün iptaline verdiği görülmektedir. Fâil illetin fâil ismini almasını gerektiren durum, mevcutların asli imkân halidir. Yani mümkün varlıkların varlığa çıkabilmelerini sağlayan ancak fâil illettir. Gaye illet ise fâili fâil kılan illettir. Özetle Kuşçu’nun illet ve malul konusunda güçlü bir felsefi okumaya sahip olduğu; bazı noktalarda filozoflardan bazı noktalarda ise kelamcılardan farklı düşündüğü görülmektedir

The commentary written by Ali Kushcu (d. 879/1474) regarding Nasīruddin Tūsī’s (d. 672/1274) book Tajrīdu'l-Akāâid is his most important work in which he conveyed his theological and philosophical thoughts. In this paper, we will try to discuss his thoughts on “Cause and Effect” based on this work. Kushcu followed the Aristotelian tradition in the definition and classification of the cause and effect. He describes the cause as "the existence of a thing that depends on the thing itself". Kushcu limits the number of the causes to four: matter, appearance, perpetrator, and goal. Of these, matter and appearance constitute the nature of the thing and are called internal causes. Perpetrator and goal constitute external causes as the cause of existence. He considers necessary conditions for the effect to occur and the absence of obstacles that cause the absence of the effect as “preparatory reasons”. Kushcu interprets the “complete cause” as “the whole things that the thing need”. The complete cause is sometimes used in the sense of perpetrator or in the sense of purpose. It is seen that Kushcu's effort is mostly on perpetrator cause and invalidation of the infinite regress. The situation that requires the perpetrator cause to take the name of the perpetrator is the primary possibility of the existing. In other words, only the perpetrator cause is the one who enables the possible entities to come into existence. Goal cause is the one that makes the perpetrator itself. In summary, Kushcu has a strong philosophical reading on cause and effect; and at some point it seems like he has different opinions from philosophers and theologians on different issues