İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da varlık kavramının teşkîk niteliği

Abstract

Metafiziğin ana konusu olan varlığın, kapsamı altındakilere hangi anlamda söyleneceği konusu, İslam felsefesinin ontolojiye dair en önemli sorunlarından birisidir. Yani varlık, bütün mevcutlar üzere eşit anlamda mı yoksa dereceli olarak mı söylenir? Dereceli olarak söylenmesine teşkîk denir. Aslında varlık-mahiyet, zorunlu-mümkün gibi ayrımlar da bir açıdan bu problemin çözümüne katılır. Zihin bu çözümü yapabilmek için mevcutları Tanrı-âlem veya özne-nesne gibi ayrımlara tâbi tutar. Sonrasında ise teşkîk fikri sayesinde bu ayrımları aşmaya çalışır. Zihin, teşkîk fikrinin tam olarak farkına varamaması durumunda -Aristoteles örneğinde olduğu gibi- Tanrı ile evren arasında ontolojik aykırılık ve kopukluklar olduğu düşüncesine kapılır. Bu makalede ulaşılmaya çalışılan hedefler şunlardır: Varlığın teşkîki niteliği onun basit olduğu fikrine dayanır. Eğer böyle olmasaydı varlık bileşenlerine ayrılacak ve her mevcutta farklı bir şey olarak karşımıza çıkacaktı. Varlık güçlülük-zayıflık, kemal-noksanlık, öncelik-sonralık, ihtiyaçsızlık-fakirlik, nedensonuç vb. gibi açılardan dereceli bir yapıya sahiptir. Kısacası varlığın teşkîk niteliği “varlık, mevcutların birleşmelerini ve farklılaşmalarını sağlayan asıldır” şeklinde formüle edilebilir.

The problem of calling the things in scope of the existence which is the main topic of metaphysics is the most important theme of ontology in Islamic philosophy. In other words, is existence called equally or gradually? Calling it gradually is tashkīk (gradation). Tashkīk and dichotomies such as existence-essence, necessary-possible are also come out to solve this problem. Mind is subject to divide the beings like God-universe or subject-object. Afterwards, tries to overcome these divisions by the idea of tashkīk. In the case of not grasping the idea of tashkīk thoroughly -as in the case of Aristotle- gets the idea that there are ontological conradictions and disunities between God and universe. The goals of this study are as follows: The quality of tashkīk of the existence is based upon the idea that it is simple. If not, it will be decomposed and will become a different thing in each being. In addition, existence has a gradual structure such as strength-weakness, posteriority-anteriority, cause-effect. Thus, the gradual quality of the existence can be formulized as follows: “Existence is the essence that ensures unity and disunity of beings.” [You may find an extended abstract of this article after the bibliography.]