Tufanbeyli'nin (Adana) kültürel coğrafya özelliklerinin incelenmesi

Abstract

Araştırma alanı olan Tufanbeyli ilçesi, Akdeniz Bölgesi'nin Adana bölümünde bulunan Adana iline bağlıdır. Tufanbeyli'nin güneyinde Adana'nın Saimbeyli ilçesi, doğusunda Kahramanmaraş'ın Göksun ilçesi, kuzeydoğusunda Kayseri'nin Sarız ilçesi, batısında Kayseri'nin Tomarza ve Develi ilçeleri bulunmaktadır. Bu çalışmada Tufanbeyli ilçesinin somut olan ve somut olmayan kültürel değerleri coğrafya bakış açısıyla ele alınarak incelenmiştir. İlçe halkının doğal çevreyle etkileşimi sonucunda ortaya çıkardığı kültürel ürünler ve değerler tespit edilmiş ve bunların incelemesi yapılmıştır. Zengin bir kültürel birikime sahip olan ilçedeki kültürel unsurların mekânsal dağılımları ile bunların birbirleriyle olan ilişkileri tespit edilmeye çalışılmıştır. Kültürel unsurların ilçenin fiziki, beşeri ve ekonomik coğrafya özellikleri ile bağlantıları saptanmış, kültürel unsurların coğrafyadan nasıl etkilendi ve coğrafyayı nasıl etkilediği tespit edilmeye çalışılmıştır. Tufanbeyli'nin eski isimlerinden bir tanesinin kökeninin, yazın bu yörede yaylayıp hayvanlarını otlatan konar-göçer Yörüklerin faaliyetlerine dayandığı tespit edilmiştir. Ayrıca kırsal mahallelerden bazıları ile dere, pınar, tepe ve sıradağlardan birkaçının isminin de konar-göçer Yörük obalarının isimlerini taşıdığı tespit edilmiştir. İlçede bulunan kale, cami, cemevi, kilise, çeşme, yayla ve konut gibi somut kültürel unsurlar coğrafya ile olan bağlantıları göz önünde bulundurularak incelenmiştir. Bu yapıların yapım tekniklerinde ve kullanılan malzeme seçiminde coğrafyanın ve kültürün nasıl bir etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. İlçede yürütülen tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin coğrafya ile olan bağlantıları incelenmiş, bunların ilçedeki yemek kültürüne, giyim kuşam kültürüne, el sanatlarına olan etkileri incelenmiştir. İlçede uygulanan doğum, evlenme ve ölüm adetlerinin ilçenin kültüründen ve coğrafyasından etkilenerek nasıl şekillendiği, bu adetlerin günümüzde hangi değişikliklere uğradığı ele alınmıştır. İlçe halkı tarafından oluşturulan veya kullanılan dil ve edebiyat unsurları olan şiir, deyim, atasözü gibi türlerin coğrafya ve kültürle ilgili olanları ele alınarak bunlardan bazı örnekler verilmiştir. Tufanbeyli'deki yetişkinler ve çocuklar tarafından oynanan oyunların, ilçenin coğrafyasından ve ilçede yaşatılan kültürden ne şekilde etkilenerek oluştuğu ele alınmıştır. İlçede yaşayan halk, sağlık hizmetlerine ve ilaca ulaşımın zor olduğu eski dönemlerde halk hekimliği ve halk veterinerliği konularında kendi tedavi yöntemlerini geliştirmişlerdir. İnsanlar yakın çevreden elde ettikleri bitki ve malzemelerden yararlanarak bazı ilaçlar yapmışlar, değişik tedavi yöntemleri geliştirmişlerdir. Çalışmada bu ilaçlardan ve tedavi yöntemlerinden bahsedilmiştir. İlçede eskiden yaşayan, bazıları günümüzde de devam eden halk inanışlarından al basması, nazar değmesi, türbe ve yatır ziyareti gibi uygulamalar ile bunlarının bazılarının gerçekleştirildiği coğrafi yerler hakkında bilgiler verilmiştir. İlçe halkının uzun yıllar süren gözlemlerine dayanan, kültürel bir geçmişi de olan halk meteorolojisinin ve halk takviminin yaşlılar arasında hala yaşatıldığı tespit edilmiştir. İlçedeki coğrafi şartların, halk kültürü üzerindeki etkisinin zamanla azaldığı, bunun sonucunda da ilçede yaşayan kültürel unsurların değişime uğradığı veya yok olduğu tespit edilmiştir. Günümüzde ilçede yapılan meskenlerdeki yapım teknikleri ile kullanılan malzemeler eskiye göre büyük bir değişime uğramıştır. İnsanların coğrafi şartlara olan bağımlılıkları zayıflamıştır. İlçede yaşayan ve ilçenin coğrafyasından büyük oranda etkilenmiş olan giyim kültürü, yemek kültürü, doğum, evlenme ve ölüm adetleri, farklı gelenek ve görenekler değişime uğramıştır. Eskiden kullanılan bazı araç gereçler işlevini kaybetmiştir. Bu durumun oluşmasında haberleşme imkânlarının artması, teknolojik gelişmeler, ilçe halkının eğitim seviyesinin değişmesi gibi birçok faktörde etkili olmuştur. Yaptığımız bu çalışma sayesinde Tufanbeyli ilçesindeki somut olan ve somut olmayan kültürel coğrafi unsurların bir kısmı kayıt altına alınmış, kayıt altına alınanlar unutulup yok olma tehlikesinden kurtarılmıştır. Bu çalışma ile Tufanbeyli'de yetişen yeni nesiller, ilçe halkının geçmişte kullandıkları veya uyguladıkları kültürel unsurları coğrafya biliminin bakış açısıyla öğrenecekler ve onlarda bu öğrendikleri bilgileri daha sonraki nesillere taşıyabileceklerdir. Çalışmamız ayrıca daha sonra bu bölgede yapılabilecek benzer araştırmalar içinde kaynak niteliği taşıyacaktır. Çünkü yaptığımız çalışma, Tufanbeyli ilçesini kültürel coğrafya bakış açısıyla inceleyen ilk ve tek çalışmadır.

Tufanbeyli district, which is the research area, is connected to Adana province in the Adana section of the Mediterranean Region. There are Saimbeyli district of Adana in the south of Tufanbeyli, Göksun district of Kahramanmaraş in the east, Sarız district of Kayseri in the northeast, Tomarza and Develi districts of Kayseri in the west. In this study, the tangible and intangible cultural values of the Tufanbeyli district were examined from the perspective of geography. Cultural products and values created by the people of the district as a result of their interaction with the natural environment have been identified and examined. The spatial distribution of the cultural elements in the district, which has a rich cultural background, and their relations with each other have been tried to be determined. The connections of the cultural elements with the physical, human and economic geography characteristics of the district were determined, how the cultural elements were affected by the geography and how they affected the geography were tried to be determined. It has been determined that the origin of one of the old names of Tufanbeyli is based on the activities of the nomadic nomads who spread and graze their animals in this region in summer. In addition, it has been determined that the names of some of the rural neighborhoods and a few of the creeks, springs, hills and mountain ranges bear the names of the nomadic nomad nomads. Concrete cultural elements such as castles, mosques, cemevis, churches, fountains, plateaus and residences in the district were examined by considering their connections with geography. It has been determined how geography and culture have an effect on the construction techniques of these structures and the selection of materials used. The connections of the agricultural and livestock activities carried out in the district with the geography were examined, and their effects on the food culture, clothing culture and handicrafts in the district were examined. It has been discussed how the birth, marriage and death customs applied in the district were shaped by being influenced by the culture and geography of the district, and what changes these customs have undergone today. Some examples of these genres such as poetry, idioms and proverbs, which are language and literary elements created or used by the people of the district, are discussed and some examples are given. It has been discussed how the games played by adults and children in Tufanbeyli were affected by the geography of the district and the culture kept alive in the district. The people living in the district developed their own treatment methods in folk medicine and public veterinary medicine in the old times when it was difficult to access health services and medicines. People have made some medicines by using the plants and materials they have obtained from the close environment and have developed different treatment methods. In this study, these drugs and treatment methods are mentioned. Information about the practices such as red flashing, evil eye, visiting tombs and tombs, and the geographical places where some of these were carried out, are given from folk beliefs that used to live in the district, some of which continue today. It has been determined that the folk meteorology and folk calendar, which has a cultural background and is based on the observations of the people of the district for many years, is still alive among the elderly. It has been determined that the effect of the geographical conditions in the district on the folk culture has decreased over time, and as a result, the cultural elements living in the district have changed or disappeared. Today, the construction techniques and the materials used in the dwellings built in the district have undergone a great change compared to the past. People's dependence on geographical conditions has weakened. Clothing culture, food culture, birth, marriage and death customs, different traditions and customs, which live in the district and have been greatly affected by the geography of the district, have changed. Some tools used in the past have lost their function. Many factors such as the increase in communication opportunities, technological developments, and the change in the education level of the people of the district have been effective in the formation of this situation. Thanks to this study, some of the tangible and intangible cultural and geographical elements in the Tufanbeyli district were recorded, and the recorded ones were saved from the danger of being forgotten and disappearing. With this study, the new generations who grew up in Tufanbeyli will learn the cultural elements that the people of the district used or applied in the past from the perspective of geography science and they will be able to carry this knowledge to the next generations. Our study will also serve as a source for similar research that can be done in this region in the future. Because our study is the first and only study that examines Tufanbeyli district from the point of view of cultural geography.