kırgız akın (halk şairi) ve manasçısı bayımbet abdırakman uulu (togolok moldo)

Abstract

Uzun süre atlı-göçebe yaşamın etkisi altında kalan Kırgız Türkleri, Sibirya’dan Tanrı dağlarına, Doğu Türkistan’dan Pamir dağlarına, Pamir dağlarından Van yaylalarına kadar geniş bir sahada yaşam sürmüş, temel yaşam ilkelerini töresinden almış, Türk kültürünün ana kodlarının koruması konusunda bir laboratuvar görevi görmüş Türk boylarından biridir. Atlı-göçebe yaşamı günümüze kadar sürdüren ve bu nedenle en zengin destan edebiyatının da temsilcileri olan Kırgızlar, Türk folklorunun diğer şubelerinde de zengin örnekleri günümüze taşımaları ve yaşamlarına tatbik etmeleriyle temayüz etmiş Türk boyu olarak tarif edilebilir. Tanrı dağı bölgesine geldikten sonra Kuzey’de özgün geleneklerini devam ettiren, dönem dönem Rus kültür sahasının etkisi altında kalsa, Rusça konuşsa da dinamik yaşam biçimleriyle kültürlerini korumasını bilen, sözlü kültürlerini nesillerine en iyi şekilde aktaran, güneyde Özbek Türkleriyle temasın getirdiği doğal bir sonuç olarak yerleşik ve daha İslamî kültürü de bünyesinde barındıran, bu yönleriyle farklı kültür damarlarına sahip Türk boyudur Kırgızlar. Kırgız Türkleri uzun dönem Cengiz Han ve ardından Timur İmparatorluğu altında yaşamaları, Rus işgaline kadar okur-yazar çevrede Çağatay ve Tatar edebi dilini kullanmaları, Hanlıklar döneminde Özbek Türkleriyle aynı coğrafya ve kaderi paylaşmaları, Rus işgaliyle birlikte Çarlık politikalarına, Sovyet döneminde ise Sovyet tipi insan yaratma gayretlerine maruz kalmıştır. Kırgız sözlü edebiyatının hem icracısı hem de bir derleyicisi, Manas ve diğer Kırgız destanlarını kayda geçiren destan araştırmacısı ve meraklısı, Kırgız halk edebiyatına ait diğer türlerde derleme yapmış bir folklorcu ve cazgıç akın (kalem şairi) olarak tanınan Togolok Moldo, doğum ve ölüm tarihine bakıldığında Kırgız Türklerinin Çarlık dönemi, Sovyet Dönemi ve Stalin dönemini yaşamış, Arap harflerini, Kiril alfabesini tanımış incelenmeye değer bir kişilik olarak görülmektedir. Bu çalışmada Kırgız halk ve çağdaş edebiyatında cazgıç akın ve manasçı olarak şöhret olmuş, 19. Asrın son çeyreği ile 20. asrın ilk yarısında yaşamış, farklı ideolojik dönemleri tanıma fırsatı bulmuş Togolok Moldo üzerinde durulacak, şairin hayatı, eserleri ve edebi şahsiyeti tanıtılacaktır.

The Kyrgyz Turks, who were under the influence of the nomadic equestrian life for a long time, lived in a wide area from Siberia to the Tian Shan, East Turkistan to the Pamir Mountains, from the Pamir Mountains to the Van highlands, took the basic life principles from their traditions, and created a laboratory for the protection of the main codes of Turkish culture. It is one of the Turkish tribes that served as The Kyrgyz, who have continued their equestrian-nomadic life until today and therefore are also the representatives of the richest epic literature, can be described as the Turkish tribe that has distinguished itself by bringing rich examples in other branches of Turkish folklore to the present day and applying them to their lives. As a natural result of contact with the Uzbek Turks in the south, they settled down in the south, continuing their original traditions after they came to the Tian Shan region, knowing how to preserve their culture with their dynamic lifestyle even if they were under the influence of the Russian cultural field from time to time, and spoke Russian. The Kyrgyz are the Turkish tribe, which also includes a more Islamic and Islamic culture and has different cultural veins in these aspects. The Kyrgyz Turks lived for a long time under Genghis Khan and then the Timur Empire, they used the Cagatay and Tatar literary language in a literate environment until the Russian occupation, they shared the same geography and fate with the Uzbek Turks during the Khanate period, they followed the Tsarist policies with the Russian occupation, and the creation of a Soviet type human being in the Soviet period. subjected to their efforts. Togolok Moldo, known as both a performer and a compiler of Kyrgyz oral literature, an epic researcher and enthusiast who recorded Manas and other Kyrgyz epics, a folklorist who compiled other genres of Kyrgyz folk literature, and cazgıç akın (pen poet) He is seen as a personality worth examining who lived the Tsarist period, the Soviet period and the Stalin period of his Turks, recognized the Arabic letters and the Cyrillic alphabet. In this study, we will focus on Togolok Moldo, who became famous in Kyrgyz folk and contemporary literature as a cazgıç and manasçi, lived in the last quarter of the 19th century and the first half of the 20th century, and had the opportunity to get to know different ideological periods, and the life, works and literary personality of the poet will be introduced