M. Eliade’nin “Hiyerofanik zaman” kavramı temelinde eski uygurca “Maytrısimit” adlı eserde geçen “Yeni gün (yaŋı kün) bayramı” üzerine bir değerlendirme

Abstract

Zaman, insanoğlu için onun var olduğu günden bugüne hep yaşamının temel belirleyici ve yön verici unsuru olmuştur. Bu bağlamda da bireyin tüm erginlenme aşamalarını değerlendiren etkin bir ölçüttür. Çünkü zaman, bireyin tüm düşünüşünü, inanışını, yaşayışını; ona nasıllık, nedenlik / niçinlik temelinde sorgulatır ve onu kendisi için doğruya iter. Zaman kavramının bu nitelikleri bireyin zekâsı ve yeteneği sayesinde de ayırt edici nitelik kazanır. Öyle ki birey, zamanı aynılık, benzerlik ve tekdüzelikten çıkararak eylemleri ile onu değerli, anlamlı ve bununla birlikte de “kutsal” kılar. Birey tarafından kutsal kılınan zaman, artık onun için ve gelecek diğer kuşaklar için de kutsal kılınır. Böylelikle kutsal kılınan zaman da bireyin zihinsel aktarımını sağlayan dili ve onun eylemi ile süreklilik kazanır ve sonsuzlaşır. Yazıyla sonsuzlaşan kutsal zaman niteliği ise, eylemle kalıcı / etkili hale getirilmeye çalışılır. Çalışmada, Eski Uygurca Maytrısimit adlı eserde geçen “Yeni Gün (yaŋı kün) Bayramı” nın M. Eliade’nin “Hiyerofanik Zaman” olarak adlandırdığı “Kutsal Zaman” kavramı temelinde ele alınarak, metin içindeki niteliklerinin ve anlam değerlerinin ortaya konması amaçlanmıştır. Çalışmanın kapsamını, eski Uygurca Maytrısimit’te geçen yaŋı gün kavram işaretinin kutsal zaman açısından değerlendirilmesinin yanı sıra döneme ait diğer eserlerde kavram işaretinin karşıladığı anlam değerleri oluşturmaktadır. Çalışmada yöntem olarak, nitel araştırma yöntemine ait doküman incelemesi tekniği kullanılmıştır. Daha sonra kutsal zamanın niteliklerine göre yapılan sınıflandırma uyarınca bulgular elde edilmiş ve sunulmuştur. Sonuç bölümünde ise, elde edilen bulgular anlamlı olacak şekilde yorumlanmıştır.

Time has always been the main determinant and guiding element of mankind's life since its existence. In this context, it is an effective criterion that evaluates all stages of maturation of an individual. Because time, all the thinking, belief, life of the individual; he makes him question on the basis of how, why / why and pushes him to the truth for himself. These qualities of the concept of time are distinguished by the intelligence and ability of the individual. Thus, the individual makes time valuable, meaningful and “holy” with his actions by removing time from sameness, similarity and uniformity. Time that is sanctified by the individual is now sacred to him/her and to other generations to come. Finally, the sanctified time becomes continuous and endless with the language and mental action of the individual and its action. The quality of the sacred time, which becomes infinite with writing, is tried to be made permanent / effective by action. In the study, it is aimed to reveal the qualities and meaningful values in the text by taking the "New Day Feast", which is mentioned in the Old Uyghur language, Maitrisimit, on the basis of the "Sacred Time" concept named "Hierophanic Time" by M. Eliade. The scope of the study consists of the evaluation of the new day concept mark in the old Uyghur language, Maitrisimit, in terms of sacred time, as well as the meaning values that the concept mark meets in other works of the period. The document analysis technique of qualitative research method was used as a method in the study. Then, the findings were obtained and presented according to the classification made according to the qualities of the sacred time. In the conclusion part, the findings obtained were interpreted in a meaningful way.