Karamanlıca eserler kataloğu 1

Abstract

Karamanlı Ortodokslar Türkçe konuşan, yazılarında Grek alfabesini kullanan ve Hristiyanlığın Ortodoksluk mezhebini benimsemiş olan zümredir. Türk - Yunan nüfus mübadelesine kadar İstanbul, İzmir, Burdur, Isparta, Niğde, Trabzon, Karaman, Kayseri, Konya, Nevşehir gibi çeşitli yerlerde yaşamış olan Karamanlı Ortodokslar İstiklal Savaşı’nın bitmesiyle 30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan “Türk ve Rum Ahalinin Mübadelesine Dair Mukavelename” ve buna bağlı olarak düzenlenen protokol ile 1 Mayıs 1923 tarihinden itibaren zorunlu göçe tabi tutulmuştur. Mübadeleden sonra Yunanistan’ın Kavala, Pirea, Halkida, Atina, İstia, Prokopi, Giannitsa, Trikala, Pella, Komotini, Aleksandroupoli, Selanik, Almiros, Farsala, Larissa, İoannina, Drama, Karditsa gibi şehirlerine ve bunlara bağlı yerleşim yerlerine yerleştirilmiştir. Bu zümre mübadele öncesi Müslüman Türkler ile kültürel açıdan büyük oranda benzerlik gösterirken mübadele sonrasında göç ettikleri coğrafyanın kültürüne, iklimine ve diline yabancı kalmıştır. 1923’ten 1980’li yıllara kadar çoğunlukla ilk yerleşim yerlerinde ve bir arada yaşamak için çaba sarf etmişler ancak zaman içinde Yunan kültüründen etkilenmeye başlamışlardır. Karamanlı Ortodoksların ortaya koyduğu yazılı mirasın kayıt altına alınması ve arşivlenmesi bu bağlamda oldukça önem taşımaktadır. Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi BAP birimi tarafından desteklenen NEÜBAP15/2S21 numaralı, “Grek Harfli Türkçe Eserlerin Tespiti, Temini ve Kataloglanması” adlı projenin ürünüdür. Bu proje ile çok zengin bir kültüre sahip olan ve Venedik, Atina, İstanbul, İzmir gibi şehirlerde basılan Grek harfli Türkçe eserlerin tespiti, temini ve kataloglanması amaçlanmıştır. Proje kapsamında Atina Küçük Asya Araştırmaları Merkezinin, Selanik Balkan Araştırmaları Merkezinin, Kapadokya bölgesinden Yunanistan’a göç eden Karamanlı Ortodoksların kurduğu derneklerin kütüphaneleri ve şahsî kütüphaneler taranmıştır. Bu taramalar neticesinde kopyasını alabildiğimiz eserler tarafımızca arşivlenmiştir. Karamanlı Ortodoksların Grek harfleri ile yazdığı Türkçe eserlerin kataloğu farklı yöntemlerle Evangelia Balta (1987a, 1987b, 1997) ve Vasileios Dafnopatidis (2016) tarafından önceki yıllarda Yunanistan’da yayımlanmıştır. Ancak bizim çalışmamız, proje kapsamında saha araştırması yöntemi ile tespit ve temin ettiğimiz, elimizde kopyası mevcut olan eserleri içermektedir. Eserlerin kataloğu verilirken soldaki sayfaya eserin künyesi, sağdaki sayfaya ilk sayfanın fotoğrafı konmuştur. Bu çalışma ile hem elimizde mevcut eserlerin ilgililere tanıtımının sağlanması hem de Karamanlıca öğrenmek isteyenlere bir başlangıç olması hedeflenmiştir. Eserin kataloğu hazırlanırken dış kapak esas alınmış ancak eserin dış kapağında veriler eksikse veya dış kapak yıpranmışsa iç kapaktaki bilgiler kullanılmıştır. Tahribata uğramış olan eserlerde eğer eser kapağı yoksa mevcut ilk sayfa esas alınmıştır. Sayfaları kaybolmuş bazı eserlerin dış kapakları olmadığından hangi esere ait olduğu anlaşılamamış ancak ilk sayfasındaki bilgiler verilmiştir. Eserlerin kataloğu yapılırken kelimenin yazıldığı alfabenin transkripsiyon sistemi esas alınmıştır. Ma’ârif-i neẓâret-i celîlesi, maarif nazaret-i celilesi; kanuni sani, kânûn-i ẟânî; târîḫli, tarihli; ruḫṣatnâmesi, ruhsatnamesi; ṭab’, tab gibi kelimelerdeki yazım farklılığı bazı bilgilerin Osmanlı alfabesi, bazı bilgilerin Karamanlı alfabesi ile yazılmış olmasından kaynaklanmaktadır. Çalışmada Deri-Saadet, Der-i-Saadet, Deri Saadet, Dersaadet gibi Karamanlı alfabesi ile bazen terkipli, bazen bitişik, bazen ayrı yazılan kelimelerin transkripsiyonunda orijinal şekiller korunmuştur. Çalışmamızda sayfaların bütünlük durumu belirtilirken devam eden ciltlerin sayfa numaraları göz önünde bulundurulmuştur. Kataloğu yapılan bazı eserlerde sonraki cildin sayfa numarası, bir önceki cildin bittiği sayfadan devam etmektedir. Örneğin Zincidere Karyesinde Bulunan İoannis Prodromos Monastiri adlı eserde ikinci cildin sayfa numarası 248 ile bitmiş, üçüncü cilt sayfa 249’dan başlamıştır. Eserin üçüncü cildinin 249 ile başlaması onun önceki sayfalarının eksik olduğunu göstermediğinden bütünlük durumu tam olarak gösterilmiştir. Çalışmamızda toplam 154 eserin kataloğu bulunmaktadır. Bu saha ile ilgili çalışmalarımız devam etmekte olup kopyasını alamadığımız eserlerin kayıt altına alınması, arşivimizin genişletilerek yeni katalogların yayımlanması ve Karamanlı Ortodokslar ile ilgili internet kütüphanesinin kurulması planlanmaktadır. Bu çalışmanın hazırlanmasında katkılarından dolayı Kamile Serbest’e teşekkür ediyor, kitaplara ulaşmamızda yardımcı olan herkese teşekkürlerimizi sunuyoruz.