Ülkemizde ve dünyada ayva ıslahı çalışmaları

Abstract

Ayva Rosales takımı, Rosaceae familyası, Pomoideae alt familyasında yer alan (Cydonia oblonga Miller.), insanoğlunun bildiği en eski meyve türlerinden biridir. Bu türün orijin merkezinin İran, Türkmenistan, batıda ise Anadolu ve Yunanistan olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye, Dünya ayva üretiminde lider konumdadır ve gerek ülkemizde gerekse dünyada; son yıllarda oluşan talep artışı ve bunun yanı sıra hasat ve depolama kolaylığıyla birlikte pazarda iyi fiyat bulması, ayva üretim alanlarının ve farklı sektörlere yönelik özelliklere sahip ayva çeşitlerinin artışını da beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda, çeşit geliştirme çalışmalarında seleksiyon ve melezleme ıslahı yöntemleri kullanılmakta olup meyve kalitesi, verim, tanen içeriği, hasat önü dökümü ve ateş yakınlığı gibi hastalıklara dayanım vb. özelliklere önem verilmektedir. Dünyada seleksiyon yolu ile ayva çeşitlerinin geliştirmesi konusundaki ilk çalışmaların 1960’lı yıllarda ülkemizde Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü (ETAE)’nde, anaç ıslahına yönelik ilk çalışmaların ise 1900’lü yılların başlarında East Malling Araştırma İstasyonu’nda başlatıldığı görülmektedir. 2015 yılı itibari ile ETAE tarafndan 5 adet ayva çeşiti ve 1 adet anaçı seleksiyon ıslahı yolu ile geliştirilmiştir. ETAE tarafından 2011-2015 yılları arasında, farklı bölgelerde yapılan survey çalışmalarında kırmızı renkli meyve özelliği gösteren ayva genotipleri belirlenmiştir. Ülkemizde bugüne kadar sadece seleksiyon ıslahına yer verilirken dünyada hem seleksiyon hem de melezleme ıslahı ile çeşit eldesine gidilmiştir. Bu derlemede farklı kullanım amaçlarına yönelik ayva çeşit ve anaçlarının geliştirilmesi üzerine yürütülen araştırma sonuçlarına yer verilmiştir.

The quince, Cydonia oblonga, that is member of the family Rosaceae, subfamily Pomoideae, one of the oldest fruits known to man kind. It is estimated that the center of origin is Iran, Turkmenistan, in the west side; Anatolia and Greece. Turkey is leader in the world quince production. Both in our country and in the world as a result of increasing in demand, harvest and storage facilities and finding the best price on the market, quince production areas has increased and quince varieties for different sectors has also been brought. In this context, selection and hybridization breeding methods are using for development new varieties and quality of the fruit, yield, grain content, pre-harvest and resistance to diseases such as fire blight etc. is important properities for breeding focus. In the world, development of quince cultivar studies has started in our country in the 1960s by Aegean Agricultural Research Institute (AARI), while the first studies on the rootstock breeding in the early 1900s by East Malling Research Station. Up to now, 5 quince varieties and 1 rootstock have been developed in AARI via selection breeding. Quince genotypes that have red fruit characteristic, identified by survey studies in different regions of Turkey by AARI, between the years of 2011-2015. Altough only selection breeding studies took in place in our country, in the world selection and hybridization breeding studies have been made. In this rewiev, results of research conducted on the development of quince cultivars and rootstocks for different purpose has been given.