Muhyiddin Abdal Menkabeleri üzerine bir değerlendirme

Abstract

Kam, şaman, ozan, baksı, oyun, ata, baba, dede gibi adlarla anılan “sanatçı-din adamları”, mitolojik dönemlerden itibaren eski Türk inanışlarının temsilcileri olmuşlardır. Olağanüstü özellikler taşıdıklarına inanılan bu kişilerle ilgili çok sayıda efsane anlatılmıştır. “Sanatçı-din adamı” kimlikli bu kişilerin yerine İslâmiyet’ten sonra bir kısmı yine eski adlarla anılan bir kısmına da eren, evliya, derviş, şeyh, mürşit, pîr, âşık… gibi adlar verilen din ve tasavvuf adamları ortaya çıkmıştır. Eski birikimlerini yeni dinleriyle bütünleştiren bu sanatçı-din adamlarıyla ilgili olarak da çok sayıda efsane oluşmuş ve sözlü kültür geleneği içinde önemli bir yer tutmuştur. Din ve tasavvuf adamlarının hayatları etrafında meydana gelen efsanelere zamanla “menkabe” adı verilmiş ve yüzyıllardan beri zengin bir menkabe kültürü/ edebiyatı ortaya çıkmıştır. Bu menkabelerden bir kısmı derlenerek yazıya aktarılmış olup bir kısmı da sözlü kültür geleneği içinde dilden dile aktarılarak günümüze kadar ulaşmıştır. Hayatı etrafında menkabeler oluşmuş derviş-şairlerden biri de Muhyiddin Abdal’dır. XVI. yüzyılda, Balkanlarda; Kalenderî, Bektaşî, Hurûfî çevrelerde yaşamış güçlü şairlerden Muhyiddin Abdal, menkabelerden anlaşıldığına göre, alperen tipinin temsilcilerinden biri olarak sözlü kültürde yaşamaya devam etmektedir. Çalışma, Muhyiddin Abdal’ın hayatı etrafında oluşmuş ve sözlü kültür kaynaklarından derlenen menkabeler üzerine kısa bir değerlendirme yaparak, bu derviş-şairin eren kültü içindeki yerinin belirlenmesini amaçlamaktadır.