Âşık edebiyatının oluşumu ve gelişiminde Alevi-Bektaşi zümrelerin yeri ve önemi

Abstract

Âşık edebiyatının kökenleri kamlara kadar uzanmaktadır. Kam sanatından ozan sanatına, ozan sanatından âşık sanatına geçişte toplumun değişen sosyo-kültürel ihtiyaçları etkili olmuştur. Toplumun inanç önderleri konumunu koruyan bu sanatçılar, eski Türk inançlarından İslâm dinine geçişte ve zamanla ortaya çıkan çeşitli dinî zümrelerde de saygın bir yere sahiptirler. Azerbaycan, Anadolu ve Rumeli sahalarında ozanlıktan âşıklığa geçişte de İslâmiyet’le birlikte değişen sosyo-kültürel ihtiyaçların etkisi belirgindir. Toplumun töre kurucusu/anlatıcısı, inanç önderi, bilgesi, öğreticisi, anlatıcısı, oyuncusu, doğmaca şiir söyleyebilen şairi, kopuzcusu, bestecisi, bakıcısı (ırkıl, falcı, sağaltıcısı / (ocaklı/hekim, eczacı), elçisi, danışmanı gibi çeşitli görevleri bulunan kamlar, sosyo-kültürel hayatın saygın temsilcileridir (Durbilmez, 2016c:484). Kamlara özgü bu özelliklerden birkaçını taşıyan âşıklar da vardır. Aynı şekilde AleviBektaşi zümrelerin “baba”, “dede”, “pir”, “sultan” gibi adlarla anılan temsilcilerinde de kamlara özgü çeşitli özellikleri bir arada bulmak mümkündür. Kam Ata’nın yolunda giden ve şaman, baksı, oyun, akın, ozan gibi adlarla anılan sanatçı inanç önderlerinin ulularına da Türk dünyasında zamanla ata, bab/ baba, dede gibi adlar/ unvanlar verildiği görülür. Ozanlıktan âşık tipi sanatçılığa geçişte tekke-kışla-kahvehane yakınlaşmasının etkili olduğu bilinmektedir. Tekke-kışlakahvehane yakınlaşmasına öncülük eden “tekke” öncelikle Bektaşi tekkeleridir. O dönemdeki “kışla”nın tamamına yakını da Bektaşi idi. Çünkü Yeniçeri askerlerin hepsi zaten Bektaşi idi. Âşık edebiyatının kuruluşunda ve gelişmesinde çeşitli Alevi-Bektaşi zümrelere mensup âşıkların ve derviş- şairlerin önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu araştırmada, âşık edebiyatının kuruluşunda ve gelişmesinde Alevi- Bektaşi zümrelerin yerinin ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır.