Artuk Bey ve Tuğtegin'in Suriye bölgesindeki faaliyetlerinin Büyük Selçuklu Devleti için yeri ve önemi

Abstract

İslam dünyasını kendi hâkimiyetleri altında birleştirmek isteyen Büyük Selçuklu Devleti sultanları için Suriye coğrafyası son derece kritik öneme sahip bir bölge idi. Nitekim Abbasi Halifeliği’nin merkezi Bağdat’taki Büveyhi hâkimiyetine son verilmesinin ardından en önemli hedefleri Mısır’daki Fatımilerin iktidarını ortadan kaldırmak oldu. Dolayısıyla Irak’taki nüfuzlarını güçlendirmelerinin yanı sıra Suriye ve çevresinde de hâkimiyetlerini tesis etmeleri gerekmekteydi. Selçuklu iktidarı içinbu husustaki en önemli unsur ise bölgedeki Türkmenler ve onların başlarında yer alan beyler idi. Büyük Selçuklu Devleti’ne tabi olarak bölgede varlık gösteren Türkmen beyleri gerek Suriye’de Selçuklu hâkimiyetinin yerleşmesinde gerekse bu coğrafyadaki siyasi dengelerin belirlenmesinde mühim bir rol oynadılar. Suriye’de öne çıkan Türkmen beylerinin başında da Sultan Alp Arslan ve Sultan Melikşah dönemlerinde Büyük Selçuklu Devleti’ne tabi olarak faaliyet gösteren Artuk ve Tuğtegin beyler gelmekteydi. Artuk Bey, Suriye’deki faaliyetlerinden önce Anadolu’ya düzenlediği askeri seferleriyle ve Ahsa- Bahreyn bölgesindeki Karmatilere karşı elde ettiği başarılarla dikkat çekmiş bir Türkmen beyi idi. Daha sonra Güneydoğu Anadolu ve Suriye bölgesine gelen Artuk Bey, Suriye Selçuklu Meliki Tutuş’un yanında yer alarak onun bu topraklarda güç kazanmasına yardımcı olduğu gibi Büyük Selçuklu Devleti idaresi tarafından da her zaman dikkate alınan bir bey olarak bölgedeki varlığını sürdürdü. Tuğtegin de tıpkı Artuk Bey gibi bölgeye gelmeden önce Anadolu gazalarında yer almış başarılı bir Türkmen beyi idi. Daha sonra Suriye Selçuklu Meliki Tutuş’un hizmetine girerek onun oğlu Dukak’ın atabeyi olarak görev yaptı. Bundan sonraki süreçte de Suriye Selçuklu Melikliği’nin iç meselelerinde yer alan Tuğtegin, bilhassa haçlılara karşı bölgedeki direnişte etkin bir rol oynamaya gayret etti. Gerek Artuk Bey gerekse Tuğtegin bölgede, kendilerinden sonra kendi adlarıyla anılacak beylikler bıraktılar. İşte biz de bu araştırmamızda Artuk Bey ve Tuğtegin’in Suriye ve çevresindeki faaliyetlerinin bölgedeki Selçuklu hâkimiyeti için önemini değerlendirmeye çalışacağız. Anahtar Kelimeler: Suriye, Büyük Selçuklu Devleti, Türkmen, Anadolu

Abstract Syria was critical importance for the sultans of the Great Seljuk State who wanted to unite the Islamic World under the irrule. Thus the center of the Abbasid Caliphate was Baghdad that Seljuks put end to Buveyhi power. Then their most important goal was the Fatımids in Egypt. For this they had to strengthen their domination in Iraq and they had to take over Syria. Turkmens and their leaders were an important factor fort his. They played an important role in the settlement of the Seljuk rule in Syria. Artuk and Tuğtegin were taking attention Turkmen leaders in Syria. Artuk Bey who defeated the Karmatis in Ahsa-Bahreyn organized an expedition to Anatolia before coming to Syria. Then Artuk Bey who went to Syria Seljuks Melik Tutuş came to Southeast Anatolia and Syria. He became stronger thanks to Artuk Bey who was an important person fort he Great Seljuk State in Syria. Tuğtegin also participated in the Anatolia expedions. Then he went to Syria Seljuks Melik Tutuş. He his son’s atabey. Tuğtegin specially fought the crusaders. Artuk Bey and Tuğtegin laid the foundation of their own state in Syria. We will try to search their activities in Syria in this research.