Eski önasya toplumlarında tütsü kullanımı ve kültürümüze yansımaları

Abstract

İnsanoğlu tarihin eski devirlerinden itibaren ifritlerden, nazardan, hastalıklardan ve başlarına gelebilecek felaketlerden korunmak umuduyla tabiata baş vurmuştur. Bu amaçlarla Eski Çağ’da ritüellerde yaygın bir şekilde kullanılan tütsü, tanrılara adak ve kurban olarak da sunulmuştur. Tapınaklarla birlikte pek çok mekânda kullanılan tütsü toz, küçük parçacıklar veya çubuk olarak farklı boyutlarda ve şekillerde üretilmiş ve çeşitleri yaygınlaşmıştır. Ayrıca Eski Çağ’da krallar tarafından hediye olarak sunulduğu gibi haraç ve vergi olarak da alınmıştır. Tütsüye artan talep ticaretinin yaygınlaşmasını da sağlamıştır. Devenin evcilleştirilmesi tütsü ticaretinin yayılmasında etkili olmuştur. Tütsüye talebin artması farklı malzemelerden çeşitli şekillerde tütsü kaplarının üretilmesini de sağlamıştır. Böylece Eski Önasya’da tütsü ile birlikte tütsü kaplarının da ticareti yaygınlaşmıştır. Özellikle tütsünün güzel kokusu antikçağdan itibaren insanoğlunu cezbetmiştir. Farklı mekanlarda kötü kokuları ortadan kaldırmak amacıyla kullanılan tütsü, cenaze törenlerinin de önemli bir parçası olmuştur. Eski Önasya toplumlarında tütsü yakma ritüeli tanrılarla iletişim kurabilmek için de kullanılmıştır. Tanrıların insanlarla fal ya da rüya yoluyla iletişim kurduklarına inanan Eski Çağ toplumları yanan tütsünün dumanının şekillerini inceleyerek kehanette bulunmuşlardır. Farklı amaçlarla kullanılan tütsünün ticaretinin yapıldığı bölgeler kısa sürede gelişmiştir. Eski Çağ’da pek çok toplum tarafından kullanılan tütsü farklı amaçlarla günümüz Anadolu toplumu tarafından da kullanılmaya devam etmektedir. Biz bu çalışmamızda çok geniş bir kullanım alanı olan tütsünün, çivi yazılı belgeler ve arkeolojik bulgular ışığında eski Önasya toplumlarındaki kullanımını ve kültürümüze yansımalarını değerlendireceğiz.