Türk kültüründe atalar kültü

Abstract

Türk kültüründeki atalar kültünün yapısı ile toplum içinde üstlendiği işlevlerinin ele alındığı bu çalışmada, onun geçmişten günümüze şekillenmesi, oluşturduğu sistemsel yapı, mitoloji araştırmaları için önemi ile günümüzün toplum hayatı üzerindeki etkileri tespit edilip yorumlanmaya çalışılmıştır. Türk atalar kültünün yapı ve işlevlerinin ele alındığı bu eserde giriş ve ona bağlı beş bölüm yer almaktadır. Giriş’te atalar kültü üzerine yapılan çalışmalara yer verilmiş ve bunlar tematik açıdan incelenmiştir. Konu üzerine yapılan yerli ve yabancı çalışmaların ele alındığı bu bölümde Teolojik, Psikolojik, Soy Sistemi/Genetik/Akrabalık, Kahramanın Statüsü, Mülkiyet Fikrinin Gelişmesi ve İdeolojik Düşünceler olmak üzere altı tema belirlenmiş ve bunlar da kendi içinde kronolojik olarak ele alınmıştır. Bu temalar özelinde incelenen kuramsal bakış açıları eleştirel ve bütüncül bir yaklaşımla de ğerlendirilmiştir. Kavramsal ve kuramsal bir çerçevenin oluşturulduğu Birinci Bölüm’de, kültlerin oluşumu merkez ve çevre kavramları temelinde formülleştirilmiştir. Bu bölümde, ayrıca, ataların kimliği ve cinsiyeti meselesi, ölü ve ata kültü konuları eleştirel yaklaşım bağlamında ele alınmıştır. Çalışmanın İkinci Bölüm’ünde inanç sistemleri ve Türk mitlerinde atalar kültü konularına yer verilmiş, Türklerin kabul ettikleri dinler ile atalar kültü arasındaki ilişki incelenmiştir. Üçüncü ve Dördüncü Bölüm’de atalar kültünün inanç ve uygulamalar ile sözlü edebiyat ürünlerindeki durumu temalar belirlenerek ele alınmıştır. Beşinci Bölüm’de günümüzün toplum hayatında atalar kültünün durumu tespit edilmiştir. Türk kültüründe “kült” konusunu ele alan çalışmaların çoğunda bağlamın ihmal edilip metin merkezli yaklaşımların kullanıldığı görülmektedir. Atalar kültünün inceleme alanı olarak seçildiği bu çalışmada gerek kült gerekse atalar kültü konusunda yaygın olarak kullanılan teolojik bakış açısının aksine; maddi, manevi ve sosyal olmak üzere toplumun tüm alanlarını kapsayan bütüncül bir yaklaşım temel alınmıştır. Araştırma boyunca kült üzerine yapılmış diğer çalışmalardan ve elde bulunan yazılı, sözlü, görsel, arkeolojik ve etnografik malzemelerden yararlanılmıştır. Ancak, Türk kültürünün geniş bir coğrafi alana yayılmış olması söz konusu malzemelerin parçalar halinde bulunmasını beraberinde getirmiştir. Bu durum, Türk kültürüne bütüncül yaklaşma noktasında, araştırmanın en önemli sınırlılığından birini oluşturmaktadır. Bu çerçevede, hemen her boydan, imkanlar ölçüsünde, alınan malzemelerin karşılaştırılmasıyla, Türk atalar kültünün genel yapısı belirlenmiş ve mitoloji araştırmaları için taşıdığı önem ortaya konulmuştur.