Mukatil b. Süleyman ve tarih anlayışı

Abstract

Mukâtil b. Süleyman, Emevîler ve Abbasîler döneminde yaşamış, yaşadığı dönem içerisinde birçok eser vermiş bir âlimdir. Kendisi, Abbasî halifeleri Ebû Ca’fer el-Mansûr (ö.150) ve Mehdî (ö.169)’nin ilmî sohbetlerinde bulunmuştur. Yaşadığı dönem fikrî tartışmaların en yoğun olduğu dönemdir. Bu nedenle Bağdat’tan Basra’ya dönmüş ve burada vefat etmiştir. O, Basra’da kaldığı süre içerisinde kendisini ilmî tartışmaların ortasında bulmuştur. Horasan’da ortaya çıkan Mürcie ve Şia taraftarlarının yoğun olması nedeniyle onların fikirlerinden etkilenip etkilenmediği tartışma konusu olmuştur. Mukâtil b. Süleyman’ı dönemindeki tefsircilerden farklı kılan neden ise Kur’an’ı baştan sona kadar tefsir etmesidir. Tefsirdeki metodu ayeti ayetle açıklamasıdır. Tefsirinde yer alan rivayetler ünlü İslam tarihçisi İbn İshâk (ö. 150/767)’ın es- Sîre adlı eserindeki rivayetlerle benzerliği göze çarpar. es-Sîre, Mukâil b. Süleyman gibi bir çok müfessire kaynaklık eden bir eserdir. Bu nedenle tefsir ile siyer arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Siyerin mahiyeti itibariyle tefsire kaynaklığı sadece nüzul sebebine dair rivayetler ile sınırlı değildir. Hz. Peygamber (s)’in hayatı ve tevhit mücadelesi ile Kur’an ayetlerinin kronolojisi arasında bir uyum bulunmaktadır. Mukâtil b. Süleyman döneminde ilimler yeni ayrılmaya başladığı için tefsir ile tarih iç içe bulunmaktaydı. Mukâtil, üstün ve kıvrak zekâsı ile özgün anlamları kavrayarak, Kur’an’ı sade ve yalın bir dil ile tefsir etmiştir. Bu sunumumuzda Mukâtil’in tarih anlayışını değerlendireceğiz. Onun tarihe bakışını yararlandığı kaynaklardan ve ayetlere getirdiği yorumlardan incelemek mümkündür. Mukâtil, tarihle ilgili ayetleri açıklarken bazen genel bir tarih çerçevesi yerine özel bir çerçeve çizer. O, okuyucusunun zihnini tarihî ortama yani Kur’an’ın tarihe giriş anına götürür. Bu ise okuyucuyu esas kaynağa ulaştırır. Mukâtil, Kur’an’la varoluşsal iletişimi nüzul döneminki bağlamından ziyade, güncel bağlamıyla ilişki kurar. İşte Mukâtil, bu bağlamı yansıtması bakımından önemlidir. O, tefsirini yazarken tarih ilminden çok yararlanmıştır. Çünkü o dönemde Kur’an ile tarih iç içedir. Mesela, Yahudiler ile ilgili ayetleri açıklarken, onların tarihiyle ilgili önemli bilgileri de aktarır. Kur’an’da anlatılan her topluluk ile ilgili bilgiler verir. Peygamberler ve kavimleri ile ilgili ayetleri açıklarken onlarla ilgili nesep bilgilerini de verir.

Muqātil Ibn Sulaymān lived during both the Umayyads and the Abbasids, He produced many works during his lifetime. During his time in Baghdad, he had the scholarly conversations with the Abbasid caliphs Abu Ja'far al-Mansûr (d.150) and Mahdi (d.169). The period in which he lived was the period when intellectual discussions are most intense. For this reason, he returned to Basra from Baghdad, where he died. Due to the high density of Murcia and Shia supporters who emerged in Khorasan, it has been a matter of debate whether they were affected by their ideas. During his stay in Basra, he found himself in the middle of scientific discussions. The thing that makes Muqātil Ibn Sulaymān different from the other commentators of his time is that he interpreted the Quran from beginning to the end. The method in his tafsir is to explain the Qur’an verse by verse. The narrations in his tafsir are similar to those in Ibn Ishaq's (d. 150/767) work named as-Sira. It has been a source for commentators like Muqātil ibn Sulaymān. Therefore, there is a close relationship between his tafsir and the life time of the Prophet Muhammad (sira). Due to the nature of sira, its ınfluence on tafsir is not limited to only the reasons for the revelations. There is a harmony between the life of the Prophet Muhammad and his struggle for the oneness of God and the chronology of the Qur'anic verses. Since the Islamic sciences had just begun to separate during the period of Muqātil ibn Sulaymān, tafsir and history were intertwined. Muqātil interpreted the Qur'an in a plain language by grasping the original meanings with his superior and quick intelligence. In this presentation, we will evaluate Muqātil’s understanding of history. It is possible to examine his view of history from the sources he made use of and his comments on the verses. It is possible to see his view of history in his comments on the verses about the past nations and prophets. Muqātil, draws a special frame rather than a general date frame when explaining the verses about history. It takes the reader's mind to the historical environment, the moment when the Qur’an interferes with history. This leads the reader to the main source. Communication between the Qur'an and a Muslim undoubtedly needs other areas of knowledge and thought. Muqātil establishes a relationship with the Qur'an in current contexts and with these contexts rather than the context of the existential communication era. He benefited a lot from the science of history while writing his commentary. For example, while explaining the verses about the Jews, he also conveys important information about their history. He gives information about each community described in the Qur’an. When explaining the verses about the prophets and their nations, he also gives the lineage information about them. According to him, the Qur’an and history are intertwined.