Boston destanına yansıyan Kırgız "doğum" gelenekleri

Abstract

Destanlar, bir milletin sahip olduğu “millî” kodları bünyesinde muhafaza eden, sözlü gelenekte asırlar boyunca nesilden nesle aktarılarak günümüze ulaşan şifahi ürünlerdir. Ait olduğu toplumun maddi-manevi kültür unsurlarına yer vermesi, bu değerleri gelecek kuşaklara aktarması nedeniyle bir köprü vazifesi görür. Türk dünyasının genelinde bu metinler, her zaman diğer anlatı türlerinden ayrı tutulmuş ve çeşitli yönlerden incelenmiştir. Kırgız Türklerinin önemli destanlarından biri olan Boston, konu bakımından aşkahramanın yer altı ve yeryüzünde halkı için vermiş olduğu mücadeleyi işleyen, mitolojik-kahramanlık destanlarındandır. İçerisinde o dönemlerdeki insanların yaşam tarzı, inanç sistemi, gelenek ve göreneklerini geniş bir şekilde barındırdığı için folklorik açıdan oldukça değerli bir metindir. Destanda “Hayatın geçiş dönemleri” olarak kabul edilen doğum, düğün ve ölüm geleneklerini; giyim-kuşam, yiyecek-içecek gibi maddi kültür unsurlarını; çeşitli törenlerde sergilenen çocuk ve yetişkin oyunlarını; nazar, fal baktırma, rüya gibi inanışlar ve bunlara yönelik ritüelleri, halk hekimliğine dair uygulamaları, Şamanizm’e dair izleri görmek mümkündür. Bu çalışmada kültür kodlarından biri olan “doğum” geleneklerinin Kırgız sözlü geleneğine ait kence destan/genç-yeni destan olarak değerlendirilen bu eser vasıtasıyla geleceğe hangi boyutlarda taşındığı tespit edilmeye çalışılacaktır. Containing “national” codes of a nation within themselves, epics are the oral products that have been passed down in oral tradition for centuries. They function as a bridge since they include material and moral cultural elements of a society; and, transfer these values to the future generations. Throughout the Turkish World, these texts have always been kept separate from other narrative types and analysed from various aspects. As one of the most important epics of Kyrgyz Turks, Boston is a mythological heroic epic, which is about the struggle that protagonist has to put up for his people both on the ground and under the ground. It is a quite valuable text from the folkloric aspect since it widely contains the life style, belief system, customs and traditions of people of those times. In the epic, it is possible to observe the traditions of birth, wedding, and death, which are considered as “Transition Periods of Life”; material culture elements such as clothes-dresses, and food-drink; children and adult plays presented in various ceremonies; beliefs such as evil eye, visiting fortune teller, and dreams, and rituals about these; practices with regard to folk medicine; and traces with respect to Shamanism. In this study, it is attempted to be identified how birth traditions, as being one of the culture codes, have been transferred to the future generations through this literary work, which belongs to the Kyrgyz oral tradition.