Âşık tarzı şiir geleneğinde mitik mekân ve mitik zaman algısı

Abstract

Mitler toplumların en eski sözlü kültür ürünüdür. Bir toplumun düşünce dünyasının yansımasıdır. Aynı zamanda mitler “ilkel” toplumun sosyal hayatını düzenler ve yönlendirir. Kısacası mit, sözlü kültür döneminde toplumun anayasası olarak görülebilir. Aktarım sürecinde, mitik bilincin ürettiği değerler zamanla sembolleşmiştir. Bu semboller destan, masal, efsane, halk hikâyesi gibi türlerin yanı sıra halk bilgisi ürünlerinin tümünde görülebilir. Mitoloji uzmanlaşmış hafıza koruyucu ve taşıyıcı tipler vasıtasıyla günümüze kadar aktarıla gelmiştir. Bu tipler, Türk kültür coğrafyası içinde ozan-baksı-kam gibi adlarla anılırken zamanla “âşık” olarak adlandırılmıştır. Âşıklar eserlerini belirli ortamlarda, saz eşliğinde icra ederler. Bu, bilginin “hatırlanabilir” olması için önemli bir durumdur. Öte yandan âşıklar toplumun nabzını tutarlar. Dolayısıyla toplumun ortak değerleri üzerinden hareket ederler. Bu ortak değerler toplumun zihinsel geçmişinden izler taşır. Zihinsel geçmişin kökeni ise mitik bilincin ürettiği düşünce sınırları içine girer. Bu bağlamda âşıkların eserleri mitik bilincin sahip olduğu algı ve tasarımları yansıtan en güzel örneklerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Âşıkların eserlerinde mitik bilincin ürettiği temel kodları değişim-dönüşümleriyle birlikte görmek mümkündür. Makalede, Tanzimat (1876)’dan itibaren Anadolu coğrafyasında yaşamış/yaşayan âşıkların şiirlerinde geçen “mitik mekân” ve “mitik zaman”a ilişkin değerler tespit edilip incelenmiştir. Çalışmada farklı zamanlarda yaşamış/yaşayan elli aşığın şiirlerinden “seçilmiş örnekler” verilmiştir. Bu örnekler çalışmada verilenlerle sınırlı değildir. Birçok örnek olmakla birlikte içlerinden dikkat çekici olanlar verilmiştir. Çalışmadaki amaç âşıkların şiirlerinde mitik algı ve tasarımların yer aldığını belirtmektir. Veriler âşıklarla ilgili basılmış kitaplardan, yüksek lisans ve doktora tezlerinden elde edilmiştir.

Myths are the oldest products of the oral culture in societies. Myths are reflections of how societies perceive the world. At the same time, myths regulate the social life of “primitive” societies. Shortly, myths can be seen as the constitution of a society in its oral cultural period. Values produced by the mythic consciousness have become a symbol in the process of transfer. These symbols can be seen partly in all the products of folklore as well as in such genres as epic, folktale, legend, folk story. Mythology have been passed down to present day by means of specialized memory production and carrier types. These types that have been named as “ozan-baksı-kam” in the Turkish cultural geography have come to be named as “Ashik” over time. Ashiks, by means of their instruments, perform their works in a certain environment, which is important to “recollection” of information. They observe the society they live in and deal with the common values of the society, which bear the traces of the society’s mental history. The origin of mythical thinking is within the limits of mental consciousness. In this context, the works of ashiks turn out to be one of the most beautiful examples that reflect the perception and designs that the mythical consciousness possess. Ashiks base their works on the common values of a given society. Therefore, it is possible to observe the basic codes produced by the mythical conscience in their works together with the exchange and transformation that they have undergone. In this context, this article aims to analyze and determine the values regarding "mythic space" and "mythic time" dealt in the poetry of ashiks living in Anatolia since the Tanzimat (1876). In this study have been choose poems of fifty Ashik. The examples are not limited only to those in this study. There are quite a number of examples, but we have given the more striking ones as an example. The purpose of this study is to identify the mythic perceptions and designs in Ashik poetry. The datas have been obtained from the books, master and doctorate thesis published on their poems