Hiyerarşik yapı yöntemi kullanılarak kanser türleri ve co2 emisyonu arasındaki ilişkilerin topolojik analizi

Abstract

Kanserin sebebi henüz kesin olarak bilinmemekle birlikte bir çok faktörün kansere neden olduğu düşünülmektedir. Kansere neden olabilecek faktörlerden birinin de çevresel kirleticiler olduğu bilinmektedir. Son dönemlerdeki hızlı ekonomik büyüme, sanayileşme ve nüfus artışıyla ülkelerin fosil yakıta bağlı olarak artan enerji ihtiyacı nedeniyle, karbondioksit emisyon artışı kaçınılmaz olup, bu artış çevreyi olumsuz yönde etkilemekle kalmayıp insan yaşamını ciddi şekilde tehdit eder hale gelmiştir. Dolayısıyla bu tez çalışmasında CO2 emisyonunun beş farklı kanser türü üzerindeki etkisi (akciğer, kolon, mide, kan kanseri, deri) ele alınmıştır. Kalp damar hastalıklarından sonra dünyada en çok insan yaşamını tehdit eden kanser hastalığı, uzun süreli ve pahalı tedavileri gerektiren geç kalındığında çoğunlukla ölümle sonuçlanan ciddi bir hastalıktır. Bugün gelişmiş ülkeler ulusal sağlık giderlerini azaltmak ve vatandaşlarının yaşam kalitesini artırmak için kanser araştırmalarına ciddi kaynaklar ayırmaktadır. Bu çalışma, yirmi dört ülkede beş farklı kanser türünün 1960 yılından 2010 yılına kadarki dönemde ölümle sonuçlanan kişilerin değişimleri ve CO2 emisyonu korelasyon ağları, hiyerarşik yapı yöntemlerinden en küçük örten ağaç (minimal spanning tree, MST) ve hiyerarşik ağaç (hierarchical tree, HT) yöntemi kullanılarak kapsamlı şekilde analiz edilmiştir. Her bir kanser türü ve CO2 emisyonu için MST'ler ve HT'ler inşa edilmiş ve hiyerarşik düzenlemesi yapılmıştır. Bu ağaçların yapısal topolojisi belirlenmiştir ve bu yapısal topolojilerden yola çıkılarak ülkeler arası ilişkilerine göre farklı küme yapıları tanımlanmıştır. Bu yapı, kanser türü ile CO2 emisyonu arasında bir ilişkinin olup olmadığının tespiti için kullanışlı bir seçenektir. Elde edilen şekillerdeki benzerlik ve zıtlıkların olması, CO2 emisyonunun üç kanser türü (akciğer, deri, kolon) üzerinde etkisinin olduğunu ve iki kanser türü (kan, mide) üzerinde direkt etkili olmadığını göstermektedir. Bu göstergeler, CO2 emisyonun kansere yakalanma riskinin artmasına yol açtığını göstermektedir. Bu nedenle her ülkenin CO2 emisyon değerlerinin ciddi ölçümlerini yapması ve denetlemesi gerektiğini göstermektedir.

The reason of cancer hasn't known yet but it is thought that a lot of factors causes cancer. One factor that can be cause cancer is thought to be environmental pollutants. Due to the increasing need of countries for energy depending on fosil fuels with rapid population growth, increasing of carbon dioxide emission is inevitable, This increase not only threatens human life severely but also affects environment. Therefore, this thesis has focused on the impact of CO2 emission on five different types of cancer (lung, skin, colon, leukemia, gastric). Cancer threatening the life of people most in the World after cardiovascular disease is a serious disease requiring long time and expensive treatment also being fatal when it is late. Today developed countries devote considerable source to research o f cancer to improve the quality of citizen' lifes and reduce national healthcare costs. This study by using changes of person resulting in death because of five types of cancer in the period of up to 2010 from 1960 and CO2 emission of correlation networks, minimal spanning tree and hierarchical tree method of hierarchical methods has been extensively analyzed. For each type of cancer and CO2 emissions, MST's and HT's are built and it's hiearchical organization is made. Structural topology of these trees have been identified and starting from this structural topology acording to the relationship between countries different sets of structures are completed. This structure is a handly option to determine whether there is a relationship between CO2 emission and cancer types or not. Similarites and contrasts inshapes that has been obtained shows that CO2 emission has affectons three types of cancer (lung, skin, colon) and it hasn't a direct affect on two cancer types (leukemia, gastric). These indicators show that CO2 emission lead to an increased risk of cancer. Also they show that it is necessary for each country to do critical measurements of CO2 emission and control them.